Korytarze ekologiczne

Korytarz ekologiczny można rozumieć jako szlak migracji zwierząt, które przemieszczają się, wybierając trasy najdogodniejsze, spełniające aktualne potrzeby żywieniowe i rozrodcze. Nieodpowiednio zaplanowana zabudowa staje się barierą ekologiczną, prowadzi do fragmentacji środowiska oraz ogranicza powierzchnię siedlisk i żerowisk zwierząt.

Nieodłącznym elementem rozwoju i rozbudowy nowych obszarów jest rozwój sieci drogowej oraz kolejowej. Drogi i linie kolejowe, zaprojektowane bez odpowiednich przejść i przepustów dla zwierząt, utrudniają lub wręcz uniemożliwiają migracje wielu gatunkom. Największymi barierami są odcinki autostrad, dróg ekspresowych i linii kolejowych, które są grodzone siatkami ochronnym. Ogrodzenia stawiane są dla zwiększenia bezpieczeństwa ruchu drogowego, ale powodują powstanie bariery, która całkowicie uniemożliwia przemieszczanie w poprzek drogi i wymusza ruch wzdłuż barier. Dużym zagrożeniem i utrudnieniem dla przemieszczania się zwierząt są różnego typu sztuczne modyfikacje rzeźby terenu (nasypy, rowy itp.). Ponadto szlaki komunikacyjne dzielą nie tylko miejsca, gdzie migrują zwierzęta, często przecinają także ich siedliska np. duże kompleksy leśne (Forman i in., 2009). Dużą barierą jest także zwarta zabudowa wzdłuż dróg, która często uniemożliwia migracje zwierząt na szerokości nawet kilkudziesięciu kilometrów.

Wszystkie te działania prowadzą do fragmentacji środowiska, stanowiącej największe zagrożenie dla trwałości populacji wielu gatunków. Ponadto fragmentacja i izolacja środowisk powoduje obniżenie całkowitej liczebności populacji, spadek zmienności genetycznej i obniżenie możliwości przystosowawczych danej populacji (Jędrzejewski i Jędrzejewska, 2009). W konsekwencji może to doprowadzić do spadku bioróżnorodności. Dlatego też korytarze ekologiczne, jako formy łączące obszary cenne przyrodniczo i zapewniające ciągłość ekologiczną mają szczególne znaczenie.

Ochrona korytarzy ekologicznych

Ochrona korytarzy ekologicznych powinna rozpoczynać się już na etapie planowania i lokalizowania inwestycji. Działanie takie pozwoli na zapobieganie późniejszym konfliktom, a także ograniczy konieczność podejmowania kosztownych działań w przyszłości, które służyłyby odbudowaniu utraconej ciągłości ekologicznej. Współcześnie wiele inwestycji zagraża lub potencjalnie może zagrażać funkcjonowaniu korytarzy ekologicznych. Jednak w większości przypadków możliwa jest ich realizacja przy jednoczesnym zminimalizowaniu negatywnych skutków dla środowiska, w tym także dla korytarzy ekologicznych.

Ponadto w przypadku lokalizowania nowych dróg należy uwzględnić przejścia czy przepusty dla zwierząt. Należy pamiętać, że takimi działaniami chronimy nie tylko zwierzęta, ale także ludzi. Wtargnięcie dużych zwierząt na drogę jest niebezpieczne dla kierujących pojazdami, dlatego ochrona i działania sprzyjające funkcjonowaniu korytarzy ekologicznych to inwestycja także w nasze bezpieczeństwo.

Korytarze ekologiczne a planowanie przestrzenne

Zapewnienie skutecznej ochrony korytarzy ekologicznych wiąże się ściśle z planowaniem przestrzennym. Ochrona korytarzy jest możliwa poprzez uwzględnianie ich w dokumentach planistycznych i tym samym wprowadzenie odpowiednich zasad regulujących sposób zagospodarowania i użytkowania tych terenów.

W Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030¹, która określa cele i kierunki polityki przestrzennej na poziomie krajowym, podkreślono, że do 2030 r. powstanie spójna, hierarchiczna sieć węzłów i korytarzy ekologicznych, stanowiąca część sieci kontynentalnej. Powstanie ona w wyniku zespolenia funkcjonalnego obszarów Natura 2000 i innych form ochrony przyrody w Polsce. Podkreślono hierarchiczność sieci korytarzy zgodnie z hierarchią planowania przestrzennego. Na poziomie kraju sieć ekologiczna ma uwzględniać główne korytarze lądowe o znaczeniu ponadkrajowym, a system ma być uszczegóławiany na poziomie regionalnym i lokalnym zgodnie z potrzebami zachowania spójności sieci ekologicznej kraju (KPZK 2030, s. 56). Tym samym kształtowanie spójnej sieci ekologicznej wpisano w jedno z zadań samorządów gminnych i wojewódzkich, które prowadzą politykę przestrzenną na swoim terenie.

Zgodnie z ustawą o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003 r.² organy samorządu wojewódzkiego zobowiązane są do sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego województwa (pzpw; art. 38 u.p.z.p.). W planie zagospodarowania przestrzennego województwa uwzględnia się ustalenia koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju (art. 38, ust. 4 u.p.z.p.). Natomiast na poziomie lokalnym samorządy gminne zobowiązane są do sporządzenia studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (suikzp; art. 9 u.p.z.p.), w którym zobowiązane są do uwzględnienia ustaleń pzpw (art. 11, pkt. 4, 6 u.p.z.p.). Tym samym samorządy wojewódzkie i gminne na mocy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz obowiązującej KPZK 2030 powinny w swoich planach (pzpw, suikzp) uwzględniać sieć korytarzy ekologicznych, przyczyniając się do ich ochrony.

Opr. na podst. tekstu M. Jakiel, A. Bernatek-Jakiel

Zapraszamy przedstawicieli administracji publicznej do zapoznania się z „Mapą korytarzy migracyjnych” prezentującą istniejące korytarze ekologiczne na obszarze realizacji projektu.

MAPA KORYTARZY MIGRACYJNYCH

Działania zmierzające do wyznaczenia istniejących korytarzy migracyjnych w województwie podkarpackim (obszar 11 nadleśnictw: Baligród, Bircza, Cisna, Dukla, Komańcza, Kołaczyce, Lesko, Lutowiska, Rymanów, Stuposiany, Ustrzyki Dolne oraz Parków Narodowych: Bieszczadzki i Magurski) podjęto w ramach projektu „Ochrona ostoi karpackiej fauny puszczańskiej – korytarze migracyjne” (Szwajcarsko-polski program współpracy). Działania obejmowały:

1. Identyfikację przebiegu istniejących lokalnych korytarzy migracyjnych, umożliwiających przemieszczanie się wybranych gatunków dużych ssaków (żubr, niedźwiedź, ryś, wilk, jeleń i dzik) pomiędzy kompleksami leśnymi (płatami siedliskowymi spełniającymi wszystkie wymogi życiowe dla dużych ssaków puszczańskich) położonymi w karpackiej ostoi fauny puszczańskiej oraz  terenach sąsiednich w granicach obszaru objętego projektem oraz ich weryfikację pod kątem możliwości ochrony w długim okresie czasu.

2. Wykonanie mapy korytarzy ekologicznych.

Do wyznaczenia istniejących korytarzy migracyjnych wykorzystano dane literaturowe i opinie ekspertów na temat biologii wybranych gatunków zwierząt, dane źródłowe, wybrane parametry i cechy środowiska decydujące o preferencjach siedliskowych zwierząt i jakości potencjalnych korytarzy oraz wyniki prac terenowych z lat 2012-2015. Prace wykonywane były przez Nadleśnictwa uczestniczące w projekcie oraz BdPN i MPN i dotyczyły inwentaryzacji przejść zwierząt wskaźnikowych przez drogi publiczne o nawierzchni utwardzonej. Dodatkowo w BdPN i jego otulinie oraz MPN i części jego otuliny położonej na terenach objętych projektem prowadzone były długodystansowe tropienia na śniegu w odniesieniu do wilków, rysi oraz niedźwiedzi. W odniesieniu do żubrów wykorzystane zostały także dane telemetryczne z 2015 r.

Mapa korytarzy migracyjnych opracowana została w ramach projektu „Ochrona ostoi karpackiej fauny puszczańskiej – korytarze migracyjne” współfinansowanego przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej.

„Mapa korytarzy migracyjnych” jest udostępniana przez Stowarzyszenie PRO CARPATHIA po uprzednim zgłoszeniu na adres: agnieszka @ procarpathia.pl tel. 17/ 852 8526.

Informacje o mapie można też znaleźć na stronie internetowej: http://www.zielonepodkarpacie.pl/korytarze-migracyjne/.