„Rzeszowskie Piwnice” otwarte po remoncie w zupełnie nowej formie

Rzeszowskie Piwnice. Fot. Grzegorz Bukała

29 grudnia 2021 roku prezydent Rzeszowa Konrad Fijołek wraz z zaproszonymi gośćmi oficjalnie podsumował projekt „Rzeszowskie Piwnice- interaktywna instytucja kultury”.

Utworzenie Rzeszowskich Piwnic (nowa nazwa, która zastąpiła dotychczasową Rzeszowska Trasa Podziemna) to efekt projektu „Rzeszowskie Piwnice – interaktywna instytucja kultury” w ramach działania 8.1 Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020. koszt inwestycji to 19 mln zł, w tym 13 mln zł pochodzi z Unii Europejskiej.

W ramach projektu projektu był zakup sprzętu i wyposażenia, który pozwolił na stworzenie nowej odsłony dotychczasowej Podziemnej Trasy Turystycznej jako interaktywnej instytucji kultury,

Chodzi o ukazanie wielowątkowej historii Rzeszowa w szerszej niż dotąd perspektywie. Realizacja projektu pozwoli na wdrożenie nowoczesnej oferty kulturalno-edukacyjnej Rzeszowskich Piwnic.

Instytucja będzie czynna od 3 stycznia 2021 r. Dziś nastąpiło oficjalne otwarcie.

Jak mówił wiceprezes Asseco Poland Marek Panek (firma wygrał przetarg na wykonawstwo) inwestycja to coś znacznie więcej niż interaktywna wystawa, można nawet powiedzić, że nie ma jeszcze słowa na określenie tego innowacyjnego przedsięwzięcia.

W uroczystym otwarciu wzięli udział byli prezydenci Rzeszowa Mieczysław Janowski, Andrzej Szlachta, Tadeusz Ferenc i Marek Bajdak. Wojewoda Ewa Leniart odczytał list od wicepremiera i ministra kultury Piotra Glińskiego. Głos zabrała take wiceminister Małgorzata Jarosińska Jedynak, wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł czy poseł Wiesław Buż.

Ciekawostki dotyczące rzeszowskiej trasy:

- Jest jedną z najdłuższych tras w Polsce – 396 m.

- Najwęższy korytarz ma szerokość 70 cm

- Im głębsza piwnica tym jest młodsza.

- Najstarsze fragmenty kamienic, które kiedyś stały na rynku znajdują teraz pod ziemią.

- Najstarsza piwnica, o której wspominają dokumenty pochodzi z 1427 r. i znajduje się pod budynkiem ratusza.

Działalność kulturalna prowadzona będzie w czterech strefach:

• Strefa A. Skwer Kultury - usytuowana na płycie rzeszowskiego Rynku

• Strefa B. Przestrzeń wielofunkcyjna - usytuowana poziomie -1, bezpośrednio pod Skwerem Kultury

• Strefa C. Rzeszowskie Piwnice - przebiegająca przez podziemne pomieszczenia piwnic i korytarzy – położonych pod powierzchnią Rynku

• Strefa D. Przestrzenie warsztatowe - usytuowane w pobliżu wyjścia z Rzeszowskich Piwnic

Utworzenie Rzeszowskich Piwnic jest wynikiem realizacji projektu „Rzeszowskie Piwnice – interaktywna instytucja kultury” w ramach działania 8.1 Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020.

Wartość całkowita projektu: 18 747 493,09 zł

Kwota dofinansowania z UE: 12 893 534,65 zł

Termin realizacji całego projektu: 2 marca 2017 r. – 31 grudnia 2021 r.

Przedmiotem projektu był zakup sprzętu i wyposażenia, który pozwolił na stworzenie nowej odsłony dotychczasowej Podziemnej Trasy Turystycznej jako interaktywnej instytucji kultury, łączącej aspekty historyczne z nowoczesnymi technikami i metodami ukazania wielowątkowej historii Rzeszowa w szerszej niż dotąd perspektywie.

Wykonawcami ekspozycji było konsorcjum trzech firm: Asseco Data System S.A., Art FM sp. z o.o. i New Amsterdam sp. z o.o.

Działalność kulturalna prowadzona będzie w czterech strefach:

- Strefa A. Skwer Kultury - na płycie rzeszowskiego Rynku

- Strefa B. przestrzeń wielofunkcyjna – na poziomie -1, bezpośrednio pod Skwerem Kultury

- Strefa C. Rzeszowskie Piwnice - przebiegająca przez podziemne pomieszczenia piwnic i korytarzy – położonych pod powierzchnią Rynku

- Strefa D. Virtual Lab - przestrzenie warsztatowe w pobliżu wyjścia z Rzeszowskich Piwnic

Inicjatywa jest zgodna z najnowszymi trendami w muzealnictwie - polegającymi na interdyscyplinarnym sposobie przedstawiania zbiorów. Warto jednocześnie podkreślić, że koncepcja Rzeszowskich Piwnic znacząco wykracza poza dotychczas stosowane w Polsce rozwiązania multimedialne, poprzez nieszablonowość i nowatorskie spojrzenie na opowieść o sztuce, tradycji oraz historii miasta i regionu.

W podziemiach planowane są

- koncerty, konferencje, seminaria i paneli dyskusyjnych,

- przeprowadzanie badań,

- organizację warsztatów, szkoleń, kursów,

- organizację plenerów, konkursów, przeglądów i festiwali,

- projekcje filmów,

- organizację spektakli teatralnych, muzycznych itp.,

- realizację działań animacyjnych wspomagających lokalne społeczności w działaniach twórczych,

- działania interdyscyplinarne, będące połączeniem powyższych.

W średniowiecznym Rzeszowie, lokowanym na prawie magdeburskim w 1354 roku przez króla Kazimierza Wielkiego, kwitł handel i rzemiosło. Korzystne położenie na skrzyżowaniu szlaków handlowych, jak również liczne przywileje królewskie korzystnie wpływały na rozwój miasta. Rolę magazynów handlowych oraz tzw. „sklepów ziemnych” pełniły piwnice, budowane pod kamienicami, placem rynkowym, a także pod przyległymi ulicami, tworząc nieregularną sieć komór i korytarzy na różnych głębokościach, dochodzących nawet do dziesięciu metrów. Piwnice drążone były w miękkim gruncie lessowym, następnie wzmacniane drewnem dębowym lub murowane kamieniem bądź cegłą. Podziemne magazyny zapewniały towarom odpowiednio niską temperaturę przechowywania, chroniły przed złodziejami i pożarami. W czasach zagrożeń – wojen, najazdów tatarskich i kataklizmów – piwnice zapewniały mieszkańcom miasta schronienie – korytarze prowadziły do znajdującej się na Rynku studni, umożliwiając tym samym dostęp do wody, wąskie przejścia sprzyjały łatwemu barykadowaniu dostępu do piwnic. Komory znajdujące się obecnie najpłycej pod płytą Rynku to pozostałości średniowiecznego domu mieszkalnego, w którym zachowały się relikty ceglanego sklepienia krzyżowo-żebrowego, kamienny portal, kamienne okno oraz część oryginalnej posadzki. Jest to najstarsza, zachowana część miasta.

Prosperita miasta trwała do XVIII wieku. Po tym okresie sytuacja społeczno-polityczna uległa pogorszeniu, handel zaczął upadać, a piwnice nie były już tak bardzo potrzebne. Część z nich zasypano i zamurowano. Te położone płycej służyły jeszcze latami – podczas II wojny światowej ukrywali się w nich Żydzi, którzy uciekli z rzeszowskiego getta, a „sklepy ziemne” funkcjonowały do lat siedemdziesiątych XX wieku.

W latach sześćdziesiątych XX wieku z powodu przedostawania się do podłoża wód opadowych, jak również w wyniku nieszczelnych sieci wodno-kanalizacyjnych, skała lessowa traciła swoją stabilność, powodując zagrożenie dla Rynku i kamienic. Następowało zapadanie się powierzchni i osiadanie kamienic. Podjęto wówczas decyzję o ratowaniu rzeszowskiej Starówki.

W ramach pierwszego etapu doprowadzono do likwidacji wyrobisk i zabezpieczenia korytarzy i piwnic położonych w południowej i wschodniej części Rynku.

Etap drugi przypadał na koniec lat siedemdziesiątych XX wieku i stanowił kompleksową akcję ratunkowo-zabezpieczającą.

Etap trzeci (lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XX wieku) prowadzony był pod ścisłym nadzorem konserwatorsko-archeologicznym i doprowadził do zabezpieczenia fundamentów i piwnic większości kamienic w Rynku, jak również do wzmocnienia i udrożnienia komór i łączących je korytarzy biegnących pod płytą Rynku. Odpowiednio zabezpieczone i odrestaurowane piwnice oraz korytarze posłużyły do utworzenia Podziemnej Trasy Turystycznej „Rzeszowskie piwnice”.

Po zakończeniu prac adaptacyjnych w grudniu 2000 r. gotowa była podziemna trasa turystyczna długości 213 m, składająca się z 34 pomieszczeń - komór i korytarzy oraz ciągów schodów. Najniżej położona piwnica na trasie znajdowała się na głębokości 9 m 58 cm. Najwęższym miejscem na trasie były Lochy Tatarskie o szerokości 70 cm, znajdujące się pomiędzy kamienicą Rynek 14 a sztucznym Korytarzem Lubomirskich. Całość trasy otrzymała oświetlenie elektryczne, a punkty świetlne zamontowano zarówno pod sklepieniem jak i blisko spągu. Podziemną Trasę Turystyczną udostępniono do zwiedzania 19 kwietnia 2001 r., jej administrowaniem zajmowało się Muzeum Okręgowe w Rzeszowie.

Czwarta faza przebudowy rzeszowskiej Starówki to projekt „Realizacja II części Podziemnej Trasy Turystycznej wraz z rekonstrukcją płyty Rynku Staromiejskiego w Rzeszowie”, obejmujący kompleksową przebudowę płyty Rynku, przedłużenie Podziemnej Trasy Turystycznej o 156 metrów oraz budowę obiektu wejścia do Trasy. Podczas prac odkryto i zabezpieczono fragmenty zabudowy piwnic z XVI-XVIII w. oraz ślady pożaru miasta w 1842 roku. Prace archeologiczne wykazały istnienie śladów działalności człowieka w tym miejscu trzy tysiące lat przed naszą erą. Wydłużona trasa liczyła po zakończeniu projektu 369 metrów i obejmowała dodatkowo małą pętlę wyrobisk pod pawilonem wejściowym oraz kilka korytarzy i piwnic prowadzących w stronę kamienicy Rynek 19, czyli dotychczasowego wyjścia z podziemi. Inauguracja wydłużonej Trasy odbyła się 14 grudnia 2007 r.

Piątym, ostatnim etapem jest realizacja od 2017 r. projektu „Rzeszowskie Piwnice – interaktywna instytucja kultury” w ramach działania 8.1 Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020. Przedmiotem projektu był zakup sprzętu i wyposażenia, który pozwolił na stworzenie nowej odsłony Rzeszowskich Piwnic jako interaktywnej instytucji kultury, łączącej aspekty historyczne z nowoczesnymi technikami i metodami ukazania wielowątkowej historii Rzeszowa w szerszej niż dotąd perspektywie. W obiekcie wykonano sieć IT i system nagłośnienia niezbędne do funkcjonowania wystawy. W celu zapewnienia bezpieczeństwa wykonano system kontroli dostępu, system sygnalizacji pożaru oraz system monitoringu wizyjnego (CCTV). Przewodnicy zostali wyposażeni w bezprzewodowy system komunikacji. Ważnym elementen przedsięwzięcia było również opracowanie dokumentacji i wykonanie robót budowlanych koniecznych do realizacji ekspozycji multimedialnych, m.in. instalacji elektrycznych i teletechnicznych. Obiekt został udostępniony odbiorcom 3 stycznia 2022 r.

- Obrazy Historii

To ścieżka zwiedzania przeznaczona dla osób, które cenią sobie tradycyjny sposób zwiedzania. Scenariusz tego wariantu w większym stopniu wyczerpuje wiedzę historyczną oraz kładzie nacisk na opowieść o samych piwnicach. Ten wariant zakłada wykorzystanie multimediów do przedstawienia historii i dziedzictwa Rzeszowa.

Opowieść rozpoczyna się od przedstawienia pochodzenia nazwy miasta, prezentacji ustaleń badań archeologicznych, legend i opowieści o ludach żyjących na tych terenach w pradziejach. Następnie zwiedzający dowiedzą się, jak kształtowała się polityka Kazimierza Wielkiego – zatargach i sojuszach z sąsiadami w XIV wieku (relacje z Litwinami, Rusią Halicką, Węgrami), czyli okresu gdy Rzeszów otrzymał prawa miejskie. Przedstawiona zostanie postać Jana Pakosławica, jego misjach do Złotej Ordy, na Litwę i do Awinionu. Nastąpi wyprawa w głąb historii i dziedzictwa naszego miasta, obejmująca kilkusetletnie władanie miastem przez ród Rzeszowskich i inne rody rządzące Rzeszowem do czasu sprzedaży miasta przez Lubomirskich w połowie XIX wieku. Miasto w znacznej mierze musiało odpierać ataki najeźdźców, którymi przez wieki byli Tatarzy, oraz charakterystycznych dla tych rejonów wojen prywatnych np. wojny o jarmarki między Mikołajem Spytkiem Ligęzą a Stanisławem „Diabłem” Stadnickim, konfederacji barskiej i dokonaniach „zamiejscowych”, takich jak udział Lubomirskiego w Odsieczy Wiedeńskiej. Zaprezentowana zostanie militarna historia Rzeszowa. Zwiedzający poznają topograficzne walory obronne grodu założonego nad Wisłokiem oraz późniejsze fortyfikacje miejskie. Poznają też historię zamku rzeszowskiego. Poznają osoby wybitnych Rzeszowian, którzy na przestrzeni wieków odegrali doniosłe role w rozmaitych konfliktach zbrojnych (m.in. Hieronim Augustyn Lubomirski, Władysław Sikorski, Stanisław Maczek).

Zwiedzający zrozumieją fenomen tolerancji mieszkańców, poznają charakterystyczne motywy głównych religii obecnych w mieście: chrześcijaństwa, prawosławia i judaizmu oraz poznają wiele legend i opowieści, najważniejszych wydarzeń w historii miasta. Odwiedzą charakterystyczne miejsca z tamtych czasów: sklep bławatny, karczmę oraz sklep kolonialny. Opuszczając jarmark zwiedzający natrafią na dwa doniosłe wydarzenia z połowy XIX wieku. Pierwszym z nich będzie wielki pożar Rzeszowa (1842), który spustoszył miasto i jednocześnie był przyczynkiem do odbudowy w myśl nowoczesnych zasad przeciwpożarowych. Żywioł ognia posłuży też jako pretekst do opowiedzenia o Ignacym Łukasiewiczu, którego wynalazki zrewolucjonizowały metody oświetlenia miast i domostw oraz dały podwaliny pod współczesny przemysł naftowy.

Zwiedzający trafią również na wyspy multimedialne omawiające m.in.: plany powstania Centralnego Okręgu Przemysłowego, powojenny przemysł Rzeszowa (lotnictwo, interaktywna replika silnika odrzutowego), osiągnięcia kulturalne ludzi związanych z miastem, sportowe osiągnięcia.

- Interaktywna Legenda

To multisensoryczna, angażująca ścieżka zwiedzania, w której zwiedzający z „biernych” uczestników narracji stają się „aktywnymi” bohaterami snutej opowieści. Scenariusz tego wariantu wystawy obejmuje interaktywne stanowiska, na których na uczestników czekają specjalne zadania do wykonania. Zadania zostały zaprojektowane w ten sposób, by angażowały intelektualnie, manualnie oraz emocjonalnie. Goście Rzeszowskich Piwnic tworzą drużynę, której zadaniem jest odkrycie skarbu Rzeszowa. Do dyspozycji zwiedzających udostępniany jest zestaw podróżnika (activity pack) – przedmioty, które pomogą uczestnikom przygody rozwiązywać niektóre z zadań.

Niezwykła przygoda rozpoczyna się od podróży w zamierzchłe czasy. Tam czeka na zwiedzających tajemnica pobliskich mokradeł – biorąc udział w interaktywnej legendzie, będą starali się rozwikłać zagadkę nazwy Rzeszów. Gdy drużyna pozna etymologię nazwy miasta, wyruszy w podróż z Janem Pakosławicem. Ich zadaniem jest pomoc dyplomacie Kazimierza Wielkiego w niebezpiecznej misji do Złotej Ordy. Stawka jest niebagatelna – jeśli uda im się odnieść sukces, król nagrodzi Pakosławica darując mu Rzeszów i rozległe ziemie na własność. Po zapoznaniu się z sylwetką dyplomaty zwiedzający odbędą z nim podróż na wschód do chana…

A to tylko początek niezwykłej wyprawy w głąb historii i dziedzictwa naszego miasta, obejmującej kilkusetletnie władanie miastem przez ród Rzeszowskich i inne rody rządzące Rzeszowem do czasu sprzedaży miasta przez Lubomirskich w połowie XIX wieku. Zwiedzający zrozumieją fenomen tolerancji mieszkańców, poznają charakterystyczne motywy głównych religii obecnych w mieście: chrześcijaństwa, prawosławia i judaizmu oraz poznają wiele legend i opowieści, najważniejszych wydarzeń w historii miasta. Muszą odwiedzić charakterystyczne miejsca z tamtych czasów: sklep bławatny, karczmę oraz sklep kolonialny.

Opuszczając jarmark zwiedzający natrafią na dwa doniosłe wydarzenia z połowy XIX wieku. Pierwszym z nich będzie wielki pożar Rzeszowa (1842), który spustoszył miasto i jednocześnie był przyczynkiem do odbudowy w myśl nowoczesnych zasad przeciwpożarowych. Żywioł ognia posłuży też jako pretekst do opowiedzenia o Ignacym Łukasiewiczu, którego wynalazki zrewolucjonizowały metody oświetlenia miast i domostw oraz dały podwaliny pod współczesny przemysł naftowy.

Zwiedzający trafią również na wyspy multimedialne omawiające m.in.: plany powstania Centralnego Okręgu Przemysłowego, powojenny przemysł Rzeszowa (lotnictwo, interaktywna replika silnika odrzutowego), osiągnięcia kulturalne ludzi związanych z miastem, sportowe osiągnięcia.

Osoby z niepełnosprawnością, a w szczególności z niepełnosprawnością ruchową (poruszające się na wózkach inwalidzkich) będą mogły zwiedzać ekspozycję głównie wirtualnie. Emisja treści w formie nagrań umożliwi dostęp do zwiedzania dla osób niewidzących lub słabowidzących, a forma napisów na ekranach umożliwi dostęp dla osób głuchoniemych. Do dyspozycji osób niepełnosprawnych udostępniono 2 stanowiska z wirtualną rzeczywistością, zlokalizowane w strefie wejściowej (Strefa B). Zwiedzający mają możliwość wirtualnie przejść przez wystawę i poznać najważniejsze zagadnienia podejmowane w trakcie tradycyjnego zwiedzania.

Ponadto przewidziano możliwość fizycznego zwiedzania dla osób głuchoniemych, niewidzących i słabowidzących w towarzystwie opiekuna. Wystawa posiad bogatą szatę graficzną oraz ścieżkę dźwiękową, dzięki temu jest ona atrakcyjna również dla osób z wyżej wymienionymi niepełnosprawnościami.

Działalność kulturalna RZESZOWSKICH PIWNIC prowadzona jest w czterech Strefach:

- Strefa A. Skwer Kultury - usytuowana na płycie rzeszowskiego Rynku

- Strefa B. Przestrzeń wielofunkcyjna – usytuowana na poziomie -1, bezpośrednio pod Skwerem Kultury

- Strefa C. Rzeszowskie Piwnice - przebiegająca przez podziemne pomieszczenia piwnic i korytarzy – położonych pod powierzchnią Rynku

- Strefa D. Virtual Lab - przestrzenie warsztatowe - usytuowane w pobliżu wyjścia z Rzeszowskich Piwnic

Oferta kulturalna Rzeszowskich Piwnic jest skierowana do szerokiej grupy odbiorców. U podstaw koncepcji leży łączenie, synergia i wielowątkowość we wszystkich aspektach: pokoleniowym, kulturowym oraz dotyczącym oferty kulturalnej.

Realizacja misji dydaktycznej, rozwojowej i promocyjnej będzie się odbywać poprzez:

- organizację koncertów, konferencji, seminariów i paneli dyskusyjnych,

- przeprowadzanie badań,

- organizację warsztatów, szkoleń, kursów,

- organizację plenerów, konkursów, przeglądów i festiwali,

- projekcje filmów,

- organizację spektakli teatralnych, muzycznych itp.,

- realizację działań animacyjnych wspomagających lokalne społeczności w działaniach twórczych,

- działania interdyscyplinarne, będące połączeniem powyższych.

Dziś (w środę 29 grudnia 2021 r., o godz. 17) odbędzie się Video Mapping 3D „Rzeszowskie Piwnice”. Mapping będzie można zobaczyć na budynku ratusza, jest zapowiedzią otwarcia przebudowanej i unowocześnionej trasy podziemnej – największej atrakcji turystycznej stolicy Podkarpacia.

Już od 3 stycznia 2022 roku mieszkańcy Rzeszowa i turyści będą mogli poznać sekrety historii Rzeszowa w multimedialnej formie. Szczegółowe informacje dotyczące rzeszowskich podziemi będą dostępne na stronie internetowej: rzeszowskiepiwnice.pl.