Przedwojenne popiersie marszałka Piłsudskiego po kilkudziesięciu latach powróci do Czarnorzek

„Popiersie ufundowane zostało najprawdopodobniej ok. roku 1933. Jest figurą wykonaną z gipsu o wadze ok. 25 kilogramów. Obecnie pokryte jest zieloną farbą, najprawdopodobniej olejną.

Jan Białas, lokalny historyk i współpracownik „Prządek” uważa, że powstanie popiersia prawdopodobnie należy łączyć z założoną w Czarnorzekach i na korczyńskim Podzamczu w początku lat 30. organizacją piłsudczykowską Związek Młodzieży Ludowej. Członkowie związku działali na polu oświaty, organizowali kursy samokształcenia, samopomocy wiejskiej. Organizacja założona została w roku 1926, jako przybudówka do partii PSL „Piast”. W 1928 zbliżyła się do kół rządzącej Sanacji (tak nazywano obóz piłsudczykowski, od głoszonego hasła sanacji czyli naprawy – przyp. red.). (…) Swój udział prawdopodobnie miała również kopalnia ropy w Węglówce, będąca wówczas największym zakładem pracy w okolicy. Dyrekcja kopalni udzielała się, jak to wówczas nazywano „państwotwórczo”. (…) W końcówce lat trzydziestych popiersie eksponowane było pod starą szkołą w Czarnorzekach. (…)

Popiersie ukryte zostało w roku 1939, bądź w pierwszych latach wojny w budynku starej szkoły w Czarnorzekach. W tym czasie oddany do użytku został budynek nowej placówki oświatowej.

Co ciekawe, w pierwszych miesiącach okupacji niemieckiej, hitlerowcy nie tylko nie walczyli z kultem Marszałka Piłsudskiego, ale wręcz wystawili przy jego grobie na Wawelu wartę honorową. Portrety Józefa Piłsudskiego, wiszące w urzędach i szkołach nie były natychmiastowo usuwane. Polityka ta zmieniła się po zaostrzeniu kursu wobec polskości w latach czterdziestych, i być może właśnie wtedy popiersie trafiło na strych.

Statua spoczywała na strychu, do ok. połowy lat sześćdziesiątych, kiedy to w trakcie porządków odnalazł ją nauczyciel Józef Stanisław Białas, wraz z kuzynem, Janem Białasem.

Figurę przeniesiono w tym czasie na strych nowej szkoły. (…)

Kiedy rozpoczął się stan wojenny, Józef Stanisław Białas podjął decyzję o ponownym ukryciu statuy, narażonej jego zdaniem na zniszczenie przez władze niechętne niepodległościowym tradycjom Polaków, których ucieleśnieniem był Marszałek.

Za cichym przyzwoleniem ówczesnego dyrektora Wita Szczurka, nocą, wraz z ojcem Mieczysławem, Józef Białas wyniósł ze szkolnego strychu popiersie, które w płachcie przeniesiono do niezamieszkałego domu rodzinnego w przysiółku Rzeki.(...)

Po roku 1989 statuę przewieziono do Krosna, gdzie na honorowym miejscu przechowywana była w gabinecie Kazimierza Białasa, brata Józefa, znanego lekarza, autora wspomnień z pracy na czarnym lądzie. (...)

Nieliczne osoby znały miejsce przechowywania popiersia Marszałka Piłsudskiego. Do osób tych należał Jan Białas, lokalny historyk, społecznik, przewodniczący Rady Gminy Korczyna w latach 1994-1998 oraz powiatu krośnieńskiego w latach 2002-2008, a od wielu lat bliski współpracownik czasopisma „Prządki”. Jan Białas aktywnie zaangażował się w przekazanie popiersia.

Od pewnego czasu pojawiały się pogłoski o obecnej lokalizacji statuetki. W 2005 roku, zostało ono użyczone do wykonania odlewu brązowego, który stanął na granitowym cokole przy krośnieńskim Rynku. Działania na rzecz upamiętnienia honorowego obywatela miasta Krosna (a Piłsudski jest nim od 1928 roku) podjął Obywatelski Komitet Budowy Pomnika.

Historia popiersia, wraz ze zdjęciami opublikowana została w książce Jana Białasa „Rody Chłopskie z okolic zamku Kamieniec”, wydanej w roku 2005. Wiadomym było więc, że statua zachowała się do naszych czasów, nie znane było jednak miejsce jego przechowywania.

Wójt Jan Zych z zainteresowaniem śledził pojawiające się informacje o popiersiu, wiedząc jak wielką wartość dla mieszkańców Czarnorzek i Podzamcza przedstawia poszukiwany przedmiot. (...) Po ustaleniu aktualnego posiadacza figury, wójt gminy Korczyna zwrócił się do Józefa Białasa w oficjalnym liście z gorącą prośbą o jej przekazanie na rzecz lokalnej społeczności”.

Kilkanaście dni temu (14 stycznia) doszło do porozumienia. Protokół przekazania popiersia został oficjalnie podpisany z jednej strony przez posiadacza figury - Józefa Białasa, z drugiej zaś przez wójta Jana Zycha.

Popiersie marszałka Piłsudskiego stanie w powstającym właśnie Centrum Historyczno-Kulturalno-Turystycznym w Czarnorzekach.