Zatrudnienie cudzoziemców na Podkarpaciu. Opinia Tomasza Czopa

Fot. Pixabay/CC0

Ciężko również ocenić rzeczywistą skalę zjawiska pracy cudzoziemców ze Wschodu. Może dojść do sytuacji, że cudzoziemcy - imigranci czy uchodźcy - będą wypierać z rynku naszych pracowników. Zapewne nie będą oni mieli żądań płacowych, a na pewno niezbyt wysokie. Powinniśmy za to rozwiązać nasz wewnętrzny problem - tak zwanej „dobrej pracy” (czyli stanowisk dla dobrze opłacanych specjalistów), za którą płaca będzie wyższa niż średnia krajowa.

Obserwowany wzrost wynagrodzeń raczej nie dotyczy pracowników ze Wschodu, chociaż ich napływ wydaję się być na rękę części pracodawców, zyskujących rezerwę siły roboczej, która podejmie pracę, na zaoferowanych warunkach, nie domagając się podwyżek. Trudno również stwierdzić, czy cudzoziemcy podejmują w kraju każdą pracę, nawet nieatrakcyjną z punktu widzenia Polaków, na pewno w Polsce zarabiają więcej niż u siebie.

Z obserwacji podkarpackich powiatowych urzędów pracy wynika z kolei, że nadużycia związane z uproszczonym dostępem cudzoziemców do polskiego rynku pracy są widoczne i system powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom w oparciu o oświadczenia, wymaga uszczelnienia. Urzędy pracy nie mają wiedzy czy faktycznie cudzoziemiec podjął pracę. Zarejestrowane oświadczenie nie jest dokumentem poświadczającym zatrudnienie u danego pracodawcy (nie jest umową o pracę czy umową cywilnoprawną), a mówi tylko, że cudzoziemiec ma prawo być zatrudniony u danego pracodawcy. W celu unikania składania oświadczeń do innych celów niż powierzenia pracy cudzoziemcowi, powiatowe urzędy pracy proponowały wprowadzenie obowiązku informowania o fakcie nie zgłoszenia się cudzoziemca do pracy, bądź nie przyjęcia go do pracy przez podmiot rejestrujący oświadczenie. Wskazują również, że wprowadzenie możliwości weryfikacji wcześniej złożonych przez podmiot oświadczeń (poprzez przedstawienie umów o pracę, dokumentu ZUS-ZUA) pozwoliłoby ustalić, ilu cudzoziemców faktycznie podjęło zatrudnienie. Postulowane było również stworzenie bazy danych dotyczących oświadczeń z poszczególnych województw i możliwość korzystania z niej zarówno przez powiatowe urzędy pracy, jak przez Państwową Inspekcję Pracy, Straż Graniczną, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, policję czy konsulaty RP. Byłby to monitoring losów cudzoziemców, który przekroczyli granicę Polski na podstawie oświadczenia, możliwość weryfikacji i kontroli oświadczeń, a to ograniczyłoby zjawisko nadużyć. Zatem na razie nie mamy kontroli nad napływem dużej ilości pracowników.

W pierwszym półroczu 2016 roku pracodawcy Podkarpacia na podstawie oświadczeń o pracę chcieli zatrudnić 5722 osoby. Najwięcej w powiatach- miasto Rzeszów (powiat grodzki), przemyskim i przeworskim.

***

2015 rok. Liczba oświadczeń o powierzenie pracy cudzoziemcom – 10 109, kobiety stanowiły jedynie blisko 1/4 grupy (2 226 oświadczeń dotyczących kobiet). Prawie 99% oświadczeń dotyczyło osób pochodzących z Ukrainy (10 006). Poza tym, ubiegano się o oświadczenia dla mieszkańców Mołdawii – 36, Rosji – 25, Białorusi – 18, Armenii – 16 i Gruzji – 8.

Zdecydowanie najczęściej oświadczenia dotyczyły osób w wieku 26-40 lat (4 696). Wiek poniżej 26 lat – 2 366, 41-65 lat – 2 968, powyżej 65 lat – 79.

Najczęstsze branże to budownictwo (2 752); rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (1 496); pozostała działalność usługowa (1 134); działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (1 036) i handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (1 005). Duża liczba oświadczeń dotyczyła również transportu i gospodarki magazynowej (874) i przetwórstwa przemysłowego (820). Jeśli chodzi o grupy zawodów
i specjalności, trzema największymi z nich są: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (3 186), pracownicy przy pracach prostych (2 576) i pracownicy usług i sprzedawcy (1 166).

Najczęściej stosowaną formą zatrudnienia cudzoziemców była umowa o dzieło, która dotyczyła prawie połowy przypadków (4 652). Umowy o pracę oferowano co czwartemu cudzoziemcowi (2 639). Okres na jaki w największym stopniu zawierano umowy to od 3 do 6 miesięcy (9 570, co stanowi blisko 95%).

Podkarpackie powiaty z największą liczbą cudzoziemców, których chciano zatrudnić w 2015 roku: powiat rzeszowski grodzki i ziemski (3 851), przemyski grodzki i ziemski (1 756) i mielecki (700). Tak jak w skali całego województwa, oświadczenia o powierzenie wykonywania pracy dla cudzoziemców w tych trzech powiatach, dotyczyły najczęściej 26-40 lat.

***

W 2014 roku liczba oświadczeń o powierzenie pracy cudzoziemcom była również wysoka – 7 886, gdzie kobiety stanowiły więcej niż 1/4 grupy (30,2%). Zdecydowana większość oświadczeń (98,2%) dotyczyła obywateli Ukrainy (7 741). Poza tym, w mniejszym zakresie zgłoszono wykonywanie pracy przez obywateli Gruzji – 91, Mołdawii – 31, Rosji – 13, Armenii – 6 i Białorusi – 4. Najwięcej obywateli Ukrainy wykonywało pracę na podstawie oświadczenia pracodawcy w województwie mazowieckim (194 971). W 10 województwach liczba oświadczeń była znacznie wyższa niż na Podkarpaciu.
W województwie podkarpackim w okresie 2014 r. najwięcej oświadczeń złożono w Rzeszowie, powiecie strzyżowskim i Przemyślu. Sektorami skupiającymi zatrudnienie obywateli zza wschodniej granicy były rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo oraz sektor budownictwa. Obcokrajowcy najchętniej byli zatrudniani jako pracownicy przy pracach prostych i robotnicy fizyczni.

***

W maju 2015 roku Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej przygotowało Wytyczne dla Powiatowych Urzędów Pracy dotyczące rejestracji oświadczeń o zamiarze powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcom. Wskazano w nich, że w niektórych przypadkach podmioty składające oświadczenia nie mają zamiaru powierzyć wykonywania pracy cudzoziemcowi, a oświadczenie służyć ma cudzoziemcowi jedynie do ułatwienia jego wjazdu i samodzielnego poszukiwania pracy lub pobytu
w innym celu na terytorium Polski lub innego państwa obszaru Schengen, zaś osobie składającej oświadczenie i ewentualnym (często działającym nielegalnie) pośrednikom – jedynie jako źródło zarobkowania. W związku z tym zalecono powiatowym urzędom pracy weryfikację pracodawców składających oświadczenia, a w przypadku stwierdzenia nadużyć, w szczególności składania oświadczeń dla innych celów, niż powierzenie pracy cudzoziemcowi, odmowę rejestracji oświadczenia.