Zakup Kolekcji Dzikowskiej przez miasto Tarnobrzeg z rządowym dofinansowaniem

Kolekcja Dzikowska własnością Muzeum Historycznego Miasta Tarnobrzega, fot Danuta Matloch

Umowę w sprawie nabycia kolekcji dzikowskiej Miasto Tarnobrzeg zawarło z rodziną Tarnowskich we wrześniu 2020 r. Na jej mocy miało kupić kolekcję za 4 miliony złotych, które, jak podkreśla prezydent Tarnobrzega Dariusz Bożek, jak i dyrektor Muzeum Historycznego Miasta Tarnobrzega Tadeusz Zych, są w stosunku do ceny ustalonej przez rzeczoznawców, są kwotą zaledwie symboliczną. Ostateczną decyzję mieli jednak podjąć radni tarnobrzescy. Historyczną decyzję, niemal jednogłośnie, podjęli na listopadowej sesji Rady Miasta Tarnobrzega.

Staraniami Prezydenta Tarnobrzega Dariusz Bożka miasto pozyskało na zakup kolekcji granty z  Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów na łączną kwotę 3 mln 920 tys. zł (pierwszy grant w wysokości 270 tys. zł, kolejny w wysokości 3 mln 650 tys. zł).  Z budżetu miasta na ten cel wydatkowanie zostanie więc jedynie 80 tysięcy zł.

Galeria obrazów

Od 16 maja 2015 r. w Muzeum Historycznym Miasta Tarnobrzega można oglądać Galerię Obrazów ze słynnej Kolekcji Dzikowskiej. Powstała ona w latach 1804-1834 z inicjatywy Jana Feliksa Tarnowskiego i jego żony Walerii ze Stroynowskich Tarnowskiej. Para ta, podzielająca zamiłowanie do sztuki, nauki i przeszłości Polski, poczyniła ważny krok dla kultury naszego kraju. Stworzony przez nich zasadniczy zrąb kolekcji, poszerzanej później przez kolejne pokolenia, doprowadził do powstania jednego z najważniejszych na ziemiach polskich zbioru gromadzącego dzieła sztuki, bezcenną bibliotekę z licznymi rękopisami (w tym „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza), inkunabułami, starodrukami oraz archiwum. Od końca XIX w. do wybuchu II wojny światowej do Dzikowa śpieszyli naukowcy, badacze, znawcy sztuki. Kolekcja, przez kolejne lata uzupełniana przez następów Walerii i Jana Feliksa, przetrwała do roku 1939, kiedy to została rozproszona, aż do dnia dzisiejszego.

Składała się ona z trzech segmentów: biblioteki (w niej znajdował się m.in. rękopis „Pana Tadeusza”), archiwum i zbioru sztuki. Kolekcja Dzikowska jedna z najsłynniejszych i najlepszych w przedwojennej Polsce, przechodziła wraz z właścicielami Dzikowa, różne, w tym dramatyczne koleje losu (walki w czasie I wojny światowej, Republika tarnobrzeska, pożar zamku w 1927 roku).

Rok 1939 stanowił jej kres. Większość dzieł sztuki z Dzikowa, trafiło do Muzeów w Warszawie, Krakowie i Łańcucie. Dzięki wieloletnim staraniom Rodziny Tarnowskich, najpierw ostatniego Pana na Dzikowie, Artura Tarnowskiego, a w ostatnich latach jego syna Jana, obrazy w Kolekcji Dzikowskiej powróciły jako wieloletni depozyt „do domu”, tam gdzie ich miejsce. W Muzeum w Dzikowie - Tarnobrzegu, można podziwiać około 120 obrazów wybitnych malarzy, tak polskich jak i obcych. Znajdują się tu m.in. prace: Salvatora Rosy, Simone de Pesaro, Alonso Cano, Guercina, Schalkena, Thomasa Wycka, de Gryfa, Carracciego, oraz dzieła z warsztatów Rembrandta, van Dycka i Canaletta. Szczególna uwagę przyciągają obrazy polskich mistrzów: duży zbiór prac Juliusza i Wojciecha Kossaków, H. Rodakowskiego, P. Norblina i K. Pochwalskiego.

Jak pisał znawca przedmiotu w katalogu do słynnej wystawy w Muzeum Narodowym “Ex Collectione Dzikoviana”: „Zbiory dzikowskie, mimo że w znacznym stopniu zostały uszczuplone i okaleczone wskutek pożaru, zawieruchy wojennej i ludzkiej niegodziwości, istnieją nadal jako cenny składnik narodowego dziedzictwa, jako jedna z niewielu zachowanych kolekcji polskich.”

Gabinet Miniatur

Dzikowski Gabinet Miniatur tworzy 86 dzieł, różnych autorów, w tym kilkadziesiąt prac najsłynniejszego polskiego miniaturzysty Wincentego de Lesseura (Lesserowicza) ucznia Bacciarelliego, nadwornego malarza króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Był on zaprzyjaźniony z Walerią ze Stroynowskich Tarnowską i jej mężem Janem Feliksem. Małżeństwo to stworzyło w początkach XIX wieku w rodzinnym Dzikowie słynną Kolekcją Dzikowską, której ozdobą był liczący ponad 200 sztuk zbiór miniatur. Powstał on za sprawą wspomnianej Walerii, osoby również uzdolnionej plastycznie, uczennicy Lesseura, która po śmierci mistrza w 1813 roku kupiła jego spuściznę.

Zwyczaj tworzenia miniatur znany był od XVI wieku, bardzo popularne stały się one szczególnie w okresie rokoka i klasycyzmu. Te niewielkich rozmiarów obrazki, zazwyczaj portrety, bądź kopie słynnych dzieł malarskich malowane były na różnym tworzywie. Miniatury dzikowskie, co jest ich szczególnym wyróżnikiem w większości powstały na płytkach z kości słoniowej. Oprawione są w ramy pochodzące z epoki i wykonane z brązu, blachy miedzianej i drewna szlachetnych gatunków.

W dzikowskim zbiorze, obok dzieł wspomnianych już Lesseura i Waleri Tarnowskiej znajdują się dzieła Fugera, Remodiniego i Barre’a. Szczególną uwagę zwraca wspaniale oprawiony obrazek autorstwa Jana Matejki przestawiający króla Zygmunta I Starego i hetmana Jana Tarnowskiego. Dzikowski zbiór dopełniają niewielkich rozmiarów grafiki przedstawiające znane postacie z XVII-XIX w. związane tak z historią rodu jak i Polski.

Wszystkie miniatury prezentowane są w specjalnie zaprojektowanych, pięknych szafach nawiązujących swoim charakterem do przedwojennych oryginałów. Warto dodać iż miniatury te są tylko częścią przedwojennego zbioru, pozostałe (108 sztuk) znajdują się w Muzeum Polskim w Rappervillu. Niewykluczone, że i te trafią do rodowej siedziby Tarnowskich.

Dzikowski zbiór miniatur, pomimo iż nie jedyny tego typu w Polsce, to jednak wyróżnia się od pozostałych tak poziomem artystycznym, jak też swoim historycznym, jednorodnym charakterem.

Powrót miniatur, po 70 latach do Dzikowa nie byłby możliwy bez decyzji i życzliwości ich właścicieli, hrabiów Tarnowskich, którzy po odzyskaniu zbioru, znajdującego się dotychczas w Muzeum Narodowym w Krakowie, zdecydowali się przekazać go w wieloletni depozyt do naszego Muzeum.

Co jeszcze powróci?

Kolekcję, która na mocy umowy zawartej z reprezentującym Tarnobrzeg prezydentem, a  rodem Tarnowskich, staje się własnością miasta wzbogaci też ponad 600 zabytków z Muzeum Zamku w Łańcucie, w tym obrazy (m.in. Landi, Fidanza, Foschi, Kossak, Pochwalski), rzeźby, kolekcja porcelany europejskiej, chińskiej i japońskiej, rodowe srebra i zabytki sztuki złotniczej, kolekcja grafik, w tym autorstwa Verneta, i zbiór mebli z XIV – XIX wieku. Nie wykluczone też, że do Tarnobrzega, o czym wspomniano wyżej, powróci 120 miniatur podarowanych po wojnie przez Artura Tarnowskiego do, likwidowanego właśnie, Muzeum Polskiego w Rappersvil w Szwajcarii. Historia zatoczy koło – Kolekcja Dzikowska wróci do domu.

Znaczna część Kolekcji Dzikowskiej to prace wybitnych miniaturzystów – zespół miniatur liczył początkowo ok. 200 dzieł. W niezmienionej formie kolekcja przetrwała do okresu II wojny światowej, kiedy została podzielona. Część obiektów właściciele zdeponowali w Muzeum Narodowym w Krakowie, a część zbioru trafiła do Muzeum – Zamku w Łańcucie. Po wycofaniu depozytu przez Tarnowskich z krakowskiego muzeum w 2015 r. dzieła zostały zdeponowane w Muzeum Historycznym Miasta Tarnobrzega. Obecnie zbiór prezentowany w Tarnobrzegu  liczy 73 dzieła, wkrótce dołączą do nich zabytki przechowywane w Muzeum Zamku w Łańcucie.

Za początek Kolekcji Dzikowskiej uznaje się niewielki zbiór miniatur i portretów rodzinnych zgromadzony w Dzikowie jeszcze w XVIII w. Główny trzon zbioru powstał w I połowie XIX wieku. Jego twórcami byli Jan Feliks Tarnowski, znany bibliofil, polityk Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego oraz jego małżonka Waleria ze Stroynowskich Tarnowska, malarka miniaturzystka. Na przełomie 1803/1804 roku podczas podróży do Włoch Tarnowscy zakupili ponad 130 obrazów. Wśród tych dzieł znalazły się obrazy takich artystów jak: Bonifazio de Pitati Veronese, Federico Barrocci, braci Carracci, Andrea Sacchi, Leandro Bassano, Salvator Rosa. Na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci dochodziło do kolejnych wzbogaceni kolekcji m.in. o zakupy ze zbiorów króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, np. dzieł Thomasa Wijcka czy Jana Piotra Norblina.

Kolejny ważny etap rozwoju Kolekcji przypadł na okres przełomu XIX i XX wieku. Powiększył się znacznie za sprawą przedostatniego dziedzica Dzikowa, Jana Zdzisława Tarnowskiego, który wzbogacił galerię malarstwa o dzieła zarówno artystów polskich: Juliusza i Wojciecha Kossaków, Kazimierza i Józefa Pochwalskich czy Jacka Malczewskiego, jak i zagranicznych: Aleksandra Pocka czy Paula Chabasa.

 .