Sejmik Województwa Podkarpackiego ogłosi roku 2026 Rokiem Porozumień Rzeszowsko-Ustrzyckich

Rozmowy Komitetu Strajkowego z delegacją rządowa w Rzeszowie. Od lewej: Józef Pelc, Czesław Opolski, Jan Ogrodnik, Bogdan Lis, Jan Kułaj, Józef Ślisz, Andrzej Stelmachowski. Fot. Aleksander Urbański, ze zbiorów Józefa Konkela, dzięki IPN Rzeszów

W przyszły poniedziałek (24 listopada 2025 r.) Sejmik Województwa Podkarpackiego zajmie się uchwałą w sprawie ogłoszenia roku 2026 Rokiem Porozumień Rzeszowsko-Ustrzyckich.

Poniżej uzasadnenie uchwały:

Ogłoszenie przez organy samorządu województwa roku poświęconego wydarzeniom i postaciom, które w znaczącym stopniu przyczyniły się do odzyskania przez Polskę wolności i suwerenności, stanowi ważny element budowania zbiorowej tożsamości mieszkańców regionu. Działanie to sprzyja również inspirowaniu aktywności kulturalnej, naukowej i społecznej. W związku ze zbliżającą się 45. rocznicą podpisania Porozumień Rzeszowsko-Ustrzyckich upamiętnienie tego wydarzenia staje się naturalnym wyborem, było ono bowiem jednym z najważniejszych etapów w historii kształtowania się ruchu społecznego „Solidarność” oraz w dziejach walki o prawa obywatelskie w Polsce. Porozumienia te, zawarte w lutym 1981 roku pomiędzy przedstawicielami rządu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej a reprezentantami rolników indywidualnych, stały się symbolem determinacji polskiej wsi w walce o swoje prawa oraz prawa lokalnych społeczności. Ich upamiętnienie przypomina o roli regionu w kształtowaniu niezależnych struktur związkowych oraz wzmacnia świadomość historyczną kolejnych pokoleń mieszkańców.

29 grudnia 1980 r. w związku z m.in. stanowczą odmową komunistycznych władz uznania prawa do tworzenia niezależnych związków zawodowych rolników w całym kraju, członkowie Federacji Robotników, Rolników i Innych Grup Zawodowych Bieszczadów rozpoczęli strajk okupacyjny w Urzędzie Miasta i Gminy w Ustrzykach Dolnych. Przedstawiono szereg postulatów, w tym między innymi zaprzestanie represji wobec działaczy i struktur NSZZ „Solidarność”, czy uznanie wiejskich struktur „Solidarności”. 6 stycznia 1981 r. Komitet Strajkowy przekształcił się w Ogólnopolski Komitet Strajkowy Rolników (OKSR), zaś 10 stycznia OKSR został przeniesiony do Rzeszowa, gdzie członkowie NSZZ „Solidarność” regionu rzeszowskiego rozpoczęli strajk okupacyjny w „Domu Kolejarza”, ówczesnej siedzibie Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych w Rzeszowie, do którego dołączyli przedstawiciele „Solidarności Wiejskiej”, w niedługim czasie stając się głównymi uczestnikami protestu. Domagano się m.in. sprawiedliwego podziału majątku Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych, rejestracji „Solidarności Wiejskiej” oraz spełnienia postulatów strajkujących z Ustrzyk.

12 stycznia wskutek interwencji ZOMO strajk w Ustrzykach Dolnych został rozbity, a część z jego działaczy dołączyła do protestujących w Rzeszowie. Po przeniesieniu

Ogólnopolskiego Komitetu Strajkowego do Rzeszowa jego uczestnicy razem z niezależnymi ekspertami sporządzili listę postulatów, które chcieli przedstawić komisji rządowej.

Niestety, władza lekceważyła protesty, mimo znaczącego poparcia ze strony wielu ogólnopolskich środowisk, instytucji i zakładów. Szereg wydarzeń, które nastąpiły w krótkim czasie, zmienił jednak jej podejście – 20 stycznia poparcia strajkującym udzieliła Krajowa Komisja Porozumiewawcza NSZZ „Solidarność”, tydzień później na Podkarpacie przyjechał Lech Wałęsa, który spotkał się z przedstawicielami Ogólnopolskiego Komitetu Strajkowego Rolników. Delegację rolników przyjął kardynał Stefan Wyszyński, który wyraził swoje wsparcie dla postawy i dążeń protestujących. Poparcia strajkującym od samego początku udzielił biskup przemyski Ignacy Tokarczuk.

Skala strajku, a także determinacja rolników sprawiły, że dłuższe próby marginalizowania protestujących przez komunistyczną władzę stały się niemożliwe. W związku z tym 1 lutego 1981 r. rozpoczęły się rozmowy między przedstawicielami rządu a strajkującymi, które z przerwami trwały do 19 lutego, kiedy to tuż po północy udało się podpisać porozumienie. Najważniejszymi ustaleniami było uzyskanie przez stronę społeczną m.in. gwarancji nienaruszalności własności chłopskiej, równości traktowania rolnictwa indywidualnego, spółdzielczego i państwowego. Oznaczało to zasadniczą zmianę w polityce rolnej, dotąd ukierunkowanej na socjalizację rolnictwa. Zawarto również szereg postanowień o charakterze światopoglądowym, które zapewniały m.in. swobodę w budowie obiektów sakralnych i dostęp do praktyk religijnych, a także rozbudowę sieci szkół i przedszkoli wiejskich. Pomimo iż porozumienie nie zawierało postanowień odnoszących się do kwestii rejestracji rolniczych związków zawodowych, to w jego preambule znalazł się zapis o Związku Zawodowym Rolników Indywidualnych jako stronie porozumienia.

20 lutego Komisja Rządowa podpisała również porozumienie z Komitetem Strajkowym w Ustrzykach Dolnych, którego postanowienia skupiały się wokół kwestii lokalnych, angażujących w dużej mierze mieszkańców Bieszczadów.

Strajki i Porozumienia Rzeszowsko-Ustrzyckie przyczyniły się do zjednoczenia niezależnych organizacji zawodowych rolników. W dniach 8-9 marca 1981 roku w Poznaniu odbył się zjazd zjednoczeniowy, podczas którego powołano NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność”. Ostatecznie, NSZZ RI „Solidarność” został

zarejestrowany 12 maja 1981 przez Sąd Wojewódzki w Warszawie. Umożliwiło to pełne włączenie środowisk wiejskich w ogólnonarodowy ruch solidarnościowy.

Wydarzenia, które rozegrały się w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie, były nie tylko manifestacją obywatelskiej odwagi, lecz także wyrazem dążenia do sprawiedliwości społecznej, poszanowania własności prywatnej i godności ludzi pracy. Ustanowienie roku 2026 Rokiem Porozumień Rzeszowsko-Ustrzyckich ma na celu upamiętnienie tego doniosłego wydarzenia oraz oddanie hołdu wszystkim uczestnikom tamtych protestów – rolnikom, działaczom społecznym, duchownym i mieszkańcom regionu, którzy wspierali ruch solidarnościowy mimo trudnych warunków politycznych. Rok jubileuszowy stanie się również okazją do popularyzacji wiedzy o historii regionu jako ważnego ośrodka oporu wobec systemu komunistycznego, a także do podjęcia inicjatyw edukacyjnych, kulturalnych i naukowych przyczyniających się do budowania świadomości historycznej i tożsamości regionalnej.

W tym stanie rzeczy podjęcie uchwały uważa się za w pełni uzasadnione.