Co z polskim sądownictwem? Propozycje Komisji Kodyfikacyjnej zaprezentowane w WSPiA
Reforma statusu sędziów w Polsce to główny temat dyskusji w ramach kolejnego posiedzenia Podkarpackiego Forum Myśli Prawniczej. W debacie, która odbyła się w czwartek, 27 marca 2025 r. uczestniczyli m.in.: prof. Krystian Markiewicz, prof. Andrzej Zoll oraz dr hab. Krzysztof Eckhardt prof. WSPiA.
Udział w prezentacji propozycji wziął m.in. prof. Andrzej Zoll. Fot. Jerzy Zygadło
Podkarpackie Forum Myśli Prawniczej to inicjatywa WSPiA Rzeszowskiej Szkoły Wyższej. To miejsce wymiany poglądów i analizy najważniejszych zagadnień dotyczących prawa. Udział wybitnych ekspertów w Forum ma kształtować debatę publiczną i poszukiwać najlepsze rozwiązania legislacyjne.
Posiedzenia Forum gromadzą reprezentantów sądownictwa, prokuratury, korporacji prawniczych, naukowców z wielu ośrodków akademickich oraz wykładowców i doktorantów WSPiA. Ostatnie spotkanie, które odbyło się w marcu, poświęcone było kluczowym zagadnieniom związanym z działalnością Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury, stanowiąc istotny głos w toczącej się dyskusji o przyszłości polskiego wymiaru sprawiedliwości.
Wykład wprowadzający wygłosił prof. Krystian Markiewicz, przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury. Na wstępie ekspert podkreślił iż, Komisja Kodyfikacyjna Ustroju Sądownictwa i Prokuratury została powołana zaledwie rok temu z inicjatywy ministra sprawiedliwości Adama Bodnara, decyzją Prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska. Choć działa stosunkowo krótko, zdążyła już zmierzyć się z fundamentalnymi zagadnieniami dotyczącymi reformy polskiego sądownictwa.
Jednym z pierwszych projektów, który trafił pod obrady Komisji, była propozycja rozdzielenia funkcji prokuratora generalnego i ministra sprawiedliwości. Pomimo wydania opinii przez ekspertów, projekt utknął w procesie legislacyjnym, co jak zauważył prof. Markiewicz, wskazuje na długi i skomplikowany charakter reformowania prawa w Polsce.
Jednym z głównych zadań zespołu ekspertów Komisji stało się przygotowanie regulacji, będących odpowiedzą na zarzuty Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, które mają pozwolić na przywrócenie praworządności w zakresie powoływania sędziów oraz organizacji wymiaru sprawiedliwości. - Kiedy miałem zaszczyt obejmować funkcję Przewodniczącego Komisji, to niezależnie od wszystkich moich poglądów i oczekiwań jako sędzia co do zmian w wymiarze sprawiedliwości, wiedziałem jedno: 23 listopada 2023 roku wydany został wyrok pilotażowy przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce. Wyrok był niezwykle ważny i pokazywał nam, że mamy do czynienia z systemowym problemem w kilku aspektach funkcjonowania Państwa – mówił prof. Krystian Markiewicz.
Trybunał w Strasburgu zakwestionował m.in. legalność Krajowej Rady Sądownictwa oraz składu Sądu Najwyższego, podkreślając, że sędziowie Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych zostali powołani z naruszeniem prawa. – Obejmując przewodnictwo Komisji, od razu zakomunikowałem Panu Ministrowi, że celem jej działań jest wprowadzenie regulacji, która będzie odpowiedzią na ten wyrok pilotażowy – podkreślał ekspert.
Ponad 3 tys. powołań sędziowskich dotkniętych wadliwością prawną
Przewodniczący Komisji wskazał, że aż 3250 powołań sędziowskich po 2018 roku jest dotkniętych w różnym stopniu wadliwością prawną, z czego ok. 1700 to tzw. początkujący sędziowie, którzy objęli urząd korzystając z konstytucyjnej gwarancji dostępu do służby publicznej jako byli asesorzy lub osoby po zdanym egzaminie sędziowskim.
Kolejną grupę ok. 1200 osób stanowią sędziowie, którzy otrzymali prawidłową nominację sędziowską, jednak w późniejszym czasie awansowali przy udziale neo-KRS. Trzecia grupa ok. 300 osób to przedstawiciele innych zawodów prawniczych np. adwokatów, radców prawnych, którzy wcześniej nie byli sędziami. Ostatnią grupę stanowi 55 sędziów powołanych do Sądu Najwyższego. Tam stopień wadliwości jest największy.
W dalszej części posiedzenia prof. Krystian Markiewicz omówił dwa projekty ustaw zaproponowane przez Komisję Kodyfikacyjną, dotyczące uregulowania statusu sędziów. Pierwszy z nich, popierany przez Przewodniczącego zakłada, że status sędziów zostanie uregulowany bezpośrednio w ustawie. – Od początku zakładaliśmy, że najlepszą formułą jest regulacja ustawowa. Nadal uważam, że to najskuteczniejsza metoda rozwiązania tego problemu – podkreślał ekspert. Drugi wariant przewiduje indywidualną weryfikację każdego sędziego przez nową, powołaną zgodnie z Konstytucją Krajową Radę Sądownictwa. W zależności od wybranego rozwiązania, reforma sądownictwa może zakończyć się w różnym czasie.
W drugiej części posiedzenia prof. Krystian Markiewicz, Przewodniczący Komisji Kodyfikacyjnej Ustroju Sądownictwa i Prokuratury zmierzył się z licznymi pytaniami i sugestiami przedstawicieli środowiska prawniczego. Dyskusja, w której ścierały się ze sobą różne opinie i perspektywy, była moderowana przez dra hab. Krzysztofa Eckhardta prof. WSPiA., Kierownika Katedry Prawa Konstytucyjnego i Stosunków Międzynarodowych WSPiA.
