Życzenia starosty rzeszowskiego Krzysztofa Jarosza
Życzenia przewodniczącego Sejmiku Jerzego Borcza wraz prezydium
Wesołych Świąt życzy Smak Górno
Wesołych Świąt życzy Smak Górno

Zespół Rafinerii Nafty Fanto w Ustrzykach Dolnych wpisany co rejestru zabytków

Opublikowano: 2022-02-03 00:44:10, przez: admin, w kategorii: Region

USTRZYKI DOLNE,PRZEMYŚL. Poinformował o tym kilka dni temu na swojej stronie Podkarpacki Wojewódzki Konserwator Zabytków.

Fot. WUOZ Przemyśl

Fot. WUOZ Przemyśl

 

Urzędnicy Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Przemyślu zamieścili tam również dość obszerny opis całego zespołu i jego historię.

 

„Historia przemysłu naftowego w Ustrzykach Dolnych wiąże się z odkryciem w drugiej połowie XIX w. pokładów ropy naftowej w Bieszczadach. XIX-wieczny rozwój zainteresowania ropą naftową oraz jej przetwarzaniem w skali ogólnokrajowej przyczynił się do ożywienia gospodarki regionu, m.in. wybudowano kolej z Nowego Zagórza do Chyrowa, która przebiegała przez Ustrzyki Dolne. Linia ta została poprowadzona południowym skrajem miejscowości a po jej wybudowaniu rozpoczęto w Ustrzykach Dolnych lokalizować składy nafty co doprowadziło do powstania dzielnicy przemysłowej zlokalizowanej w południowo-wschodniej części miasta.

 

Początki rafinerii nafty w Ustrzykach Dolnych swoimi korzeniami sięgają roku 1887, kiedy to firma Józef Walter i Spółka rozpoczęła budowę pierwszej małej destylarni ropy. Zakład ten, ze względu na rosnące zapotrzebowanie na naftę, stale się rozwijał. W 1902 r. rozpoczęto budowę dużej rafinerii nafty na terenach pomiędzy obecnymi ul. Fabryczną, Naftową i Kolejową. Rozwój przemysłu naftowego został zatrzymany przez wybuch I wojny światowej. Po zakończeniu działań wojennych nastąpiło odrodzenie państwa polskiego, a co za tym szło - zmiany granic, które miały bezpośredni wpływ na rozproszenie udziałów w polskim przemyśle naftowym. Rafineria Nafty w okresie międzywojennym należała do Spółki Akcyjnej „Fanto” we Lwowie, która prawdopodobnie kupiła Spółkę Akcyjną dla Przemysłu Oleju Skalnego przedtem „David Fanto i S-ka”. Pierwotny statut Spółki Akcyjnej „Fanto” został zatwierdzony w 15.11.1919 r. przez Ministra Przemysłu i Handlu i opublikowany w MP 277/1919 r. Zgodnie z tym statutem założycielami Spółki Akcyjnej „Fanto” byli Dawid Fanto, dr Zygmunt Stransky, dr Jerzy Madeyski, Eugeniusz Supiński oraz C. k. Uprzywilejowany Galicyjski Akcyjny Bank Hipoteczny.

 

Dawid Fanto (1852-1920) był austro-węgierskim przemysłowcem żydowskiego pochodzenia. Założył on w 1889 r. zakład chemiczny w Pardubicach (późnej PARAMO), który w 1907 r. przekształcony został na spółkę akcyjną, a sam Fanto pełnił funkcję prezesa. Po I wojnie światowej Spółka Akcyjna „Fanto”, która należała do Kartelu Naftowego z kapitałem francusko-angielskim, przystąpiła do rozbudowy i unowocześniania zakładu oraz zwiększenia produkcji. Rafineria wówczas należała do jednej z największych w kraju, a jej roczna zdolność przerobowa sięgała 54 tysięcy ton. Przeprowadzono modernizację i rozbudowę rafinerii oraz zwiększenie zatrudnienia do 450 pracowników. Do istniejących zabudowań (destylarnii, hali maszyn, parafiniarni, laboratorium, studni ciśnień, warsztatów mechanicznych z kuźnią i magazynu) doszła budowa zbiorników na ropę i nowej kotłowni. Spółka Akcyjna „Fanto” w 1928 r. weszła w skład Małopolskiej Grupy Francuskich Towarzystw Naftowych, Przemysłowych i Handlowych w Polsce, której siedzibą był Lwów.

 

Kryzys lat 30-tych doprowadził do likwidacji działalności ustrzyckiej rafinerii. Wydarzenie to było przyczyną znacznego wzrostu bezrobocia w miejscowości, co skłoniło ówczesne władze miasta do założenia spółki „Pilak”, która była ogólnopolskim koncernem zajmującym się obróbką drewna. Wybudowano nowe budynki, tory na wózki oraz rurociąg napowietrzny, natomiast pozostałe budynki rafinerii zabezpieczono. W październiku 1939 r. administracja sowiecka uruchomiła na powrót rafinerię oraz produkcję drewna. Kres rafinerii nastąpił wraz z włączeniem po 1945 r. Ustrzyk Dolnych do ZSRR. Wówczas to wywieziono większość urządzeń technicznych. Po ponownym przyłączeniu miejscowości do Polski zabudowania rafinerii zostały przekazane Przedsiębiorstwu Budownictwa Komunalnego a następnie Spółka Akcyjna „Fanto” przeszła w 1947 r. na mocy orzeczenia ministra przemysłu i handlu na własność Skarbu Państwa. Działka na której znajdują się zabudowania będące przedmiotem postępowania została w 1990 r. przekazana w użytkowanie wieczyste na rzecz Centrali Produktów Naftowych w Warszawie – Okręgowej Dyrekcji w Rzeszowie (później ORLEN). Obecnie od stycznia 2021 r. działkę tą przekazano w formie darowizny na rzecz Powiatu Bieszczadzkiego, który otrzymał prawo użytkowania wieczystego nieruchomością.

 

Zabudowania Rafinerii „Fanto” znajdują się w południowo-wschodniej części miasta, w dzielnicy przemysłowej, w pobliżu drogi łączącej Ustrzyki Dolne z Ustrzykami Górnymi. Część Rafinerii będąca przedmiotem wpisu, położona na działce nr 1902 stanowi fragment zespołu budynków przemysłowych powstałych w tej części miasta. Główna część kompozycyjna wyznaczona jest przez drogę biegnącą w kierunku północny zachód – południowy wschód. Droga ta przecina działkę a po jej bokach usytuowane są komponenty założenia rafineryjnego:

 

1. Budynek warsztatu mechanicznego z kuźnią powstał w latach 20.XX w. Usytuowany jest w północnej części działki, w pobliżu bramy wjazdowej. Fasadą skierowany jest w kierunku drogi. Ceglany, niepodpiwniczony, parterowy budynek założony został na rzucie wydłużonego prostokąta, z nieco węższym aneksem od strony północno-zachodniej. Jest to budynek 5-traktowy oraz 11-osiowy w elewacji przedniej oraz tylnej, natomiast elewacja boczna jest 3-osiowa, ścinany są gładko tynkowane. Budynek w strefie przyziemia posiada cokół, nieco wystający przed lico muru, przesłonięty od góry okuciem blaszanym. Elewacje zwieńczone są na całym obwodzie profilowanym gzymsem koronującym. Otwory okienne i drzwiowe ujęte są od góry i po bokach opaskami w formie prostych obramień, cofniętych wgłębnie względem lica elewacji.

 

2. Budynek magazynu „Pilak” usytuowany jest za budynkiem warsztatu mechanicznego z kuźnią, w kierunku południowo-wschodnim. Prawdopodobnie powstał w okresie gdy rafineria została przejęta przez spółkę „Pilak”, ok. 1935 r., a jego część północną dobudowano w latach 50.XX w. Fasadą skierowany jest w kierunku drogi. Założony został na planie wydłużonego prostokąta. Budynek wzniesiony jest w konstrukcji szkieletowej; słupy konstrukcyjne oraz elementy wypełniające ściany są żelbetowe. Posiada gładko tynkowane elewacje, które w części południowej budynku rozczłonkowane są rzędami słupów konstrukcyjnych. Elewacja frontowa oraz tylna jest dwudziestotrzyosiowa, jednokondygnacyjna. Elewacje boczne są trój- i sześcioosiowe. Wnętrze jest halowe, dwuprzestrzenne, w części południowej budynku z rzędem filarów pośrodku.

Życzenia senatora Józefa Jodłowskiego z okazji Wielkiej Nocy
Życzenia posła Zdzisława Gawlika z okazji Wielkanocy

 

3. Budynek rozlewni oleju jest fasadą skierowany w kierunku działki. Ceglany, parterowy, niepodpiwniczony budynek, o murach obustronnie tynkowanych założony został na rzucie wydłużonego prostokąta. Od strony południowo-zachodniej przylega do niego taras. Zbudowany został ok. 1920 r. Elewacje posiadają proste formy dekoracyjne, zwieńczone są prostym i wąskim gzymsem koronującym. Elewacja frontowa (południowo-wschodnia) jest trójosiowa i dwukondygnacyjna. Naroża ujęte są płaskimi lizenami; takie lizeny wyznaczają także osie elewacji, ujmując po bokach środkowe przęsło. W dolnej kondygnacji znajduje się para okien zamkniętych od góry odcinkowo oraz pośrodku drzwi z nadświetlem, powielającym kształt okien. W górnej kondygnacji znajduje się sześć okien zgrupowanych w trzy pary, w kształcie wysmukłych prostokątów zamkniętych półkoliście. Otwory okienne oraz drzwiowy w dolnej kondygnacji ujęte są od góry i po bokach opaskami w formie prostych obramień, cofniętych wgłębnie względem lica elewacji. Elewacja boczna (północno-wschodnia) jest siedmioosiowa i dwukondygnacyjna, posiada w dolnej kondygnacji dwa okna oraz dwie wnęki okienne. W górnej kondygnacji znajduje się osiem okien zgrupowanych w cztery pary, w kształcie wysmukłych prostokątów zamkniętych półkoliście. Pary okien ujęte są w prostokątne płytki wnęki. Elewacja tylna (północno-zachodnia) jest trójosiowa i jednokondygnacyjna. Jej osie wyznaczają prostokątne blendy, z których w środkowej znajduje się prostokątne okno. Elewacja boczna (południowo-zachodnia) jest elewacją ślepą. Wnętrze jest dwuprzestrzenne, jednotraktowe i w dużym stopniu zachowało swój pierwotny układ. We wnętrzu znajduje oryginalne wyposażenie: zbiorniki na olej oraz pompy ssąco-tłoczące, z silnikami elektrycznymi żeberkowanymi.

 

4. Budynek stołówki z remizą usytuowany jest na wschód od zespołu tanków oraz na zachód od rozlewni oleju. Powstał w czasach rozbudowy rafinerii, w latach 20.XX w. Jest to budynek murowany z cegły, niepodpiwniczony założony na rzucie prostokąta, złożony z dwóch komponentów: parterowego od północy i piętrowego od południa. Elewacja frontowa jest sześcioosiowa. W części południowej budynek jest dwuosiowy i dwukondygnacyjny, z profilowanym gzymsem kordonowym oraz prostym gzymsem wieńczącym. Osie elewacji wyznaczają lizeny, które w połączeniu z gzymsami tworzą płytkie wnęki. Część północna elewacji jest czteroosiowa i jednokondygnacyjna, z trzema oknami i jednymi drzwiami, wieńczy ją profilowany gzyms koronujący. Elewacja boczna (południowo-wschodnia) jest dwuosiowa, dwukondygnacyjna, z profilowanym gzymsem kordonowym oraz prostym gzymsem wieńczącym. Ponad gzymsem wieńczącym znajduje się trójkątny szczyt. Elewacja tylna (południowo-zachodnia) powtarza układ elewacji frontowej. Elewacja boczna (północno-zachodnia) składa się z dwóch elewacji – części piętrowej budynku i części parterowej. Elewacja części piętrowej dostępna jest w obrębie górnej kondygnacji; jest elewacją ślepą, zwieńczoną trójkątnym szczytem. Elewacja części parterowej jest jednokondygnacyjna, dwuosiowa; z profilowanym gzymsem koronującym oraz lizenami wyznaczającymi osie i tworzącymi płytkie wnęki. Powyżej gzymsu znajduje się attyka

w formie trójkątnego szczytu, z oknem w centrum.

 

5. Zespół 13 tanków powstał w latach 20.XX w., usytuowany jest w południowo-zachodniej części działki. Zbiorniki, osadzone na ceglanych fundamentach, zgrupowane są wzdłuż granicy działki. Założone są na rzutach kolistych różnej wielkości, wykonane ze stalowych komponentów, prostokątnych arkuszy blaszanych, układanych pasowo i łączonych nitami. Posiadają on różną wielkość oraz pojemność.

 

6. Basen przeciwpożarowy zlokalizowany jest przed budynkiem stołówki z remizą, którego ściany prawdopodobnie zbudowane są z betonu. Otoczony jest on siatką.

 

7. Nalewaki (7 szt.) powstałe w latach 70.XX w. o konstrukcji stalowej, z kształtowników walcowanych zlokalizowanych naprzeciwko budynku rozlewni oleju i opodal budynku stołówki z remizą,

 

8. Tory kolejowe położone wzdłuż granicy działki od strony północno-wschodniej. Stalowe szyny ułożone są na podkładach drewnianych.

 

9. Urządzenia techniczne położone za budynkiem portierni.

 

Życzenia posłanki Teresy Pamuły

Zakłady przemysłowe stanowią szczególna grupę obiektów zabytkowych ze względu na to, iż poza budynkami w ich skład wchodzi także infrastruktura techniczna. Część Rafinerii Nafty „Fanto”, w której skład wchodzą zarówno budynki, budowle, urządzenia techniczne oraz infrastruktura, bez wątpienia jest wytworem człowieka, a jej powstanie związane jest z jego działalnością i stanowi świadectwo minionej epoki; epoki silnie związanej z rozwojem przemysłu naftowego na tym terenie Bieszczadów. Historia Rafinerii Nafty „Fanto” dokumentuje postęp technologiczny oraz rozwój społeczno-gospodarczy regionu. Zespół zabudowań rafineryjnych wraz z towarzyszącymi urządzeniami oraz infrastrukturą stanowi niezwykle cenne źródło wiedzy o rozwoju społeczeństwa i wzbogaca wiedzę o historii technik wytwarzania ropy naftowej. Obrazują one rozwój budownictwa przemysłowego, ówczesne technologie i materiały stosowane w architekturze, jak również metody przetwórstwa tak cennej w tamtych czasach ropy naftowej, która stanowiła jedną z ważnych gałęzi gospodarki kraju. Niewątpliwie historia rafinerii wiąże się z istotnym etapem rozwoju miasta i stanowi świadectwo rozwoju industrializacji jaka miała miejsce w miejscowości. Zabudowania rafineryjne na stałe wpisały się w krajobraz kulturowy Ustrzyk Dolnych i stanowią jego niezwykle cenny element. Opisana powyżej historia przedmiotowego terenu oraz zabudowań rafineryjnych i urządzeń technicznych im towarzyszących wskazuje na jego wysokie walory historyczne związane z historią gospodarczą Polski. Zachowana architektura Rafinerii Nafty „Fanto” potwierdza walory architektoniczne poszczególnych obiektów a nawarstwienia historyczne, które wynikły z potrzeby modernizacji, mówią o przystosowaniu się rafinerii do zmian związanych z potrzebami gospodarki”.

 

 

Korzystamy z plików cookies i umożliwiamy zamieszczanie ich stronom trzecim. Pliki cookies ułatwiają korzystanie z naszych serwisów. Uznajemy, że kontynuując korzystanie z serwisu, wyrażasz na to zgodę.

Więcej o plikach cookies można dowiedzieć się na uruchomionej przez IAB Polska stronie: http://wszystkoociasteczkach.pl.

Zamknij