System podatkowy i stosowanie jego przepisów największą barierą – opinia BCC

Zdaniem ankietowanych przedsiębiorców, w bardzo dużym i dość dużym stopniu prowadzenie biznesu utrudnia przede wszystkim brak ujednoliconej interpretacji przepisów podatkowych (94 proc.), poziom skomplikowania, brak spójności przepisów (93 proc.) oraz częstotliwość zmiany przepisów prawa podatkowego (90 proc.).

W dalszej kolejności badani przedsiębiorcy wymieniają sposób rozstrzygania wątpliwości w przepisach podatkowych (87 proc.), brak stałych terminów wprowadzania w życie zmian przepisów (83 proc.) oraz podwójne opodatkowanie (80 proc.).

Nieprzejrzystość systemu podatkowego…

Skutkiem opisanego powyższymi wynikami badań sposobu postrzegania systemu podatkowego w Polsce jest nie tylko poczucie braku stabilizacji i pewności co do poprawności rozliczeń podatkowych, ale również do poczucia głębokiej niesprawiedliwości i różnego traktowania (dyskryminacji) przedsiębiorców. Poczucie krzywdy i nierównego traktowania wynika z przyjmowania przez różne urzędy skarbowe różnych interpretacji tych samych przepisów i stosowania owych interpretacji w relacjach z przedsiębiorcami działającymi na terenie właściwym dla danego urzędu skarbowego.

„Te interpretacje inne są na północy, inne w środkowej Polsce, a jeszcze inne na południu. A praktycznie przepis jest jeden i generalnie rzecz biorąc, kiedy zderzy się firma z takimi problemami, to w zależności od tego, jaka jest potrzeba państwa – a wiadomo, że są potrzeby duże ze względu na deficyt – to zazwyczaj idzie się w kierunku interpretacji tego przepisu na niekorzyść tego podatnika po to, żeby zasilić budżet.” [reprezentant dużej firmy]

Dostrzegalnym więc problemem jest realizacja przez organa skarbowe polityki fiskalnej uzależnionej od bieżących potrzeb budżetu państwa. Przy czym rozbieżności między wytycznymi kierowanymi do urzędników różnych instytucji skarbowych (oprócz faktu, iż samo istnienie takich wytycznych jest demoralizujące dla etosu urzędnika) powoduje, że realizują one różne cele, stawiając zdezorientowanych przedsiębiorców przed dylematem, na jakie rozwiązanie powinni się zdecydować.

… i brak jednolitych intepretacji

Brak przejrzystych przepisów oraz ujednoliconej ich interpretacji destabilizuje pracę urzędników i negatywnie wpływa na ich rzetelność. Niepewność co do trafności (poprawności) odczytania konkretnego przepisu skutkuje przyjęciem rozwiązania przede wszystkim bezpiecznego dla urzędnika, a które nie musi być bezstronne i odpowiedzialne. Następstwem takiej sytuacji jest postrzeganie przedstawicieli aparatu państwa jako niekompetentnych i unikających odpowiedzialności za podejmowane decyzje.

„Każdy się boi na piśmie (…) Dokładnie! Wręcz potrafią się wyprzeć tego (…) „Ja nic takiego nie mówiłam, niemożliwe” Albo, np. „U nas ta osoba już nie pracuje, więc nie wiem, co pani powiedzieli”. Też się już z tym spotkałam. Najlepiej więc mieć potwierdzenie np. mailowe. Ja miałam ustne potwierdzenie zastępcy naczelnika urzędu skarbowego, ale naczelnik powiedział „…ale to tylko był mój zastępca”. Takie przysłowiowe spławianie. [przedstawicielka małej firmy]

Szeroka i swobodna interpretacja przepisów podatkowych, przy jednocześnie szerokim zakresie uprawnień urzędników skarbowych, w skrajnych przypadkach prowadzi do podejmowania decyzji pochopnych, często szkodliwych dla przedsiębiorców, ze skutkami trudnymi do odwrócenia.

„My cały czas traktowani jesteśmy w urzędzie, jako wróg, przestępca. Ten, który albo zaniża przychody, albo zawyża koszty, prawda? I moja wizja tego urzędu jest jako partnera, że jeśli przeprowadza jakąś kontrolę, to wręcz jest moim doradcą, służy pomocą. A nie traktuje mnie z góry, że ja albo coś robiłem celowo, naginałem przepisy, albo powiedzmy popełniłem błąd, źle to interpretując.” [reprezentant małej firmy]

„Wiem, że na przykład mają zbyt duże kompetencje, bo mogą blokować rachunki firmy, czym doprowadzają tę firmę do bankructwa. A po jakimś czasie okazuje się, że te działania nie do końca były usprawiedliwione. Ale wtedy już jest za późno i taki urzędnik nie ponosi specjalnie żadnej odpowiedzialności, niczym nie ryzykuje.” [reprezentant średniej wielkości firmy]

Reasumując, przepisy podatkowe w Polsce są powszechnie uznawane za bardzo skomplikowane, niejednoznaczne i rozproszone w różnych aktach prawnych. Praktyczne stosowanie przepisów podatkowych wymaga interpretacji, które nie są ujednolicone i prowadzą do konfliktów miedzy przedsiębiorcami a instytucjami państwa. Skutkiem negatywnej oceny przepisów podatkowych jest niska ocena kompetencji i jakości pracy urzędników skarbowych.

Ankietowani przedsiębiorcy proponują następujące rozwiązania likwidujące, lub minimalizujące, negatywne skutki opisywanych barier:

1. Obowiązkowe publikowanie, wraz ze zmianą przepisów podatkowych, ich interpretacji przez Ministerstwo Finansów – najlepiej wiążących dla wszystkich urzędów skarbowych oraz izb kontroli skarbowej.

2. Publiczne ogłaszanie zasad funkcjonowania (w tym organizacyjnych) i kryteriów (zakresu) odpowiedzialności instytucji skarbowych – jako sposób na uzyskanie ich rzetelności i wiarygodności.

3. Ustalenie i publiczne ogłoszenie zasad komunikacji instytucji skarbowych z klientami oraz ustalenie standardu obiegu dokumentacji.

4. Stosowanie się przez instytucje skarbowe do zasad określonych w prawie podatkowym oraz do ujednoliconej interpretacji, przy jednoczesnej rezygnacji z realizacji wytycznych determinowanych bieżącymi potrzebami budżetu państwa.

Wprowadzenie jednolitej interpretacji wszelkich przepisów podatkowych przez Ministerstwo Finansów to propozycja, którą najwięcej przedsiębiorców wskazało jako ułatwiającą prowadzenie biznesu w Polsce. Jako drugie, bardzo ważne rozwiązanie zmniejszające obciążenia dla biznesu, ankietowani uznali brak zmian w przepisach podatkowych w okresie dłuższym niż 2 lata.

Badanie wykonane przez GfK Polonia na zlecenie BCC w I połowie 2014 r., na ogólnopolskiej, grupie 800 przedsiębiorców. Cytaty pochodzą z badania jakościowego poprzedzającego badanie ilościowe.

Michał Borowski, ekspert BCC ds. podatków