Przyjazna administracja – jak powinna być? Opinia Przemysława Przybyła

Źródłem problemów są zbyt skomplikowane przepisy prawne i niejasne procedury administracyjne. Przerost biurokracji utrudnia stosunki pomiędzy obywatelami, a państwem. Obywatele, którzy chcą załatwić jakąś sprawę urzędową niejednokrotnie muszą szukać pomocy u prawników. Pomoc doradców prawnych bywa nieodzowna nawet do ustalenia tak podstawowej kwestii, jak wskazanie organów administracyjnych właściwych do rozstrzygnięcia danej sprawy.

Chaos organizacyjny spowodowany przerostem biurokracji utrudnia obywatelom codzienne funkcjonowanie oraz hamuje wzrost gospodarczy. Każdego przytłacza ilość formalności związanych z założeniem firmy, budową fabryki czy nawet postawieniem domu. Obywatel wystarczająco zdeterminowany do załatwienia sprawy urzędowej poświęca na to znaczną ilość czasu i energii. W wielu wypadkach uzyskanie rozstrzygnięcia wiąże się z frustrującym dla obywatela odsyłaniem od urzędu do urzędu. Podczas gdy cała ta energia mogłaby być spożytkowana przez obywateli w bardziej wydajny sposób, np. na rozwój firmy lub wypoczynek.

Pewnej dozy biurokracji nie da się jednak uniknąć. W miarę rozwoju cywilizacyjnego obejmowanie nowych obszarów życia społecznego regulacjami prawnymi jest bowiem konieczne. Prawo powinno być jednak uporządkowane i możliwie abstrakcyjne.

Podstawową zasadą interpretacji prawa w stosunkach państwo-obywatel powinna być formuła in dubio pro libertate. Oznacza ona, że w razie wątpliwości sprawę należy rozstrzygać na korzyść (wolności) obywatela.

Problemem jest również zła organizacja pracy urzędów. Urzędnicy są słabo wynagradzani za swoją pracę. Nie ponoszą oni również rzeczywistej odpowiedzialności za swoje decyzje. Powoduje to, że nie są oni odpowiednio zmotywowani do rzetelnego wykonywania swoich obowiązków. Częstym problemem jest także stosunek urzędników do swojej pracy.

Nieodpowiednia kultura administracyjna powoduje, że obywatel jest niejednokrotnie traktowany jako intruz i źródło problemu, nie zaś jako osoba której powinno się pomóc. Zjawisko to jest szczególnie nasilone w krajach postkomunistycznych. W państwach tych niektórzy urzędnicy uważają się za przedstawicieli władzy i „panów na urzędzie”. Powoduje to, że jeśli obywatel chce załatwić jakąś sprawę, musi ubiegać się o ich względy. W konsekwencji w kulturę urzędniczą jest niejednokrotnie wpisana korupcja.

Tymczasem urzędnicy powinni postrzegać swą pracę jako służbę publiczną. Obywatel powinien być traktowany jako osoba, której należy pomóc w rozwiązaniu jego sprawy administracyjnej. Taka kultura urzędnicza stanowi istotną część składową sukcesu krajów takich jak Wielka Brytania i Niemcy. Oznaczające urzędnika angielskie określenie „civil servant” tłumaczy się wprost jako „sługa obywatelski”.

Wprowadzenie odpowiedniej kultury urzędniczej wymaga zasadniczej przebudowy systemu administracji publicznej. Urzędnicy powinni być odpowiednio wynagradzani. Wysokość ich zarobków powinna w przeważającej mierze zależeć od skuteczności ich pracy. Powinni oni także odpowiadać za skutki swoich błędnych decyzji administracyjnych solidarnie ze Skarbem Państwa. Decyzje urzędników – zwłaszcza te o charakterze uznaniowym – powinny być zaś nadzorowane nie tylko przez sprawny wymiar sprawiedliwości, lecz także przez organy ścigania powołane do zwalczania korupcji.

Kluczową reformą służącą rozwiązaniu chaosu organizacyjnego związanego z funkcjonowaniem administracji jest powołanie instytucji doradcy obywatela, doradcy biznesu i doradcy rolnika. Wszelkie kontakty obywateli z organami państwa w sprawach administracyjnych, podatkowych, rejestrowych i z zakresu ubezpieczeń społecznych powinny odbywać się za pośrednictwem tych instytucji.

Doradcy obywatela, biznesu i rolnika powinni być dostępni w każdej gminie. Do właściwości doradców biznesu i doradców rolnika należałyby wszystkie sprawy dotyczące działalności gospodarczej lub rolniczej. Doradcy obywatelscy pośredniczyliby zaś w załatwianiu wszelkich innych spraw dotyczących stosunków państwo-obywatel.

Wskazani wyżej doradcy byliby jedynymi urzędnikami z jakimi mieliby styczność obywatele. Zadaniem doradców byłoby przyjmowanie interesantów i ustalanie celu ich wizyt w urzędzie. Następnie powinni oni ustalić organy właściwe do rozpoznania sprawy i pomóc obywatelowi w skompletowaniu niezbędnych dokumentów i sporządzeniu właściwego pisma w sprawie. Gotowe pismo byłoby składane przez obywatela na ręce doradcy. Skompletowane dokumenty byłyby przekazywane przez doradcę właściwym organom administracyjnym. Po rozpatrzeniu sprawy przez odpowiedni organ doradca informowałby obywatela o rozstrzygnięciu. Dotyczy to także sytuacji działania przez organy administracyjne z urzędu. Zadaniem doradcy byłoby również pouczenie obywatela o możliwości odwołania się od decyzji na drodze sądowej i wskazanie terminu na wniesienie środka zaskarżenia.

W epoce cyfryzacji należy wprowadzić także możliwość załatwiania spraw administracyjnych za pośrednictwem Internetu. W prostszych przypadkach obywatel powinien mieć możliwość składania wniosków online. Jeżeli natomiast dana kwestia byłaby bardziej skomplikowana, portal usług administracyjnych powinien umożliwić umówienie konkretnego terminu wizyty u właściwego doradcy.

Wdrożenie powyższych postulatów ułatwi codzienne funkcjonowanie obywateli i przedsiębiorców w Polsce. Budowa domu, zapłacenie podatków, założenie firmy, rozliczenie dotacji czy załatwienie jakiejkolwiek innej sprawy administracyjnej nie będzie już drogą przez mękę. Nowa jakość administracji publicznej przełoży się również na wzrost inwestycji, a co za tym idzie na rozwój gospodarczy i cywilizacyjny państwa.

Przemysław Przybył

Adwokat specjalizujący się w prawie karnym i gospodarczym. Absolwent Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii na Uniwersytecie Wrocławskim oraz Aplikacji Adwokackiej przy Okręgowej Radzie Adwokackiej we Wrocławiu. Obecnie praktykuje we własnej Kancelarii Adwokackiej w Rzeszowie