O łemkowskich weselach w Świątkowej Wielkiej. Książka Bolesława Bawolaka

W Wydawnictwie Żyznowski, które specjalizuje się w książkach na temat regionu wielickiego i wybranych miejscowości Beskidu Niskiego, Bawolak opublikował ponad pięćsetstronicową monografię tradycji wesela łemkowskiego z lat 1930–1945 w rodzinnej wsi, w obrządku prawosławnym, zatytułowaną „Łemkowskie wesele w Świątkowej Wielkiej”.

Wraz z oddalaniem się czasu, kiedy Łemkowie żywotnie zaludniali swoją pierwotną krainę, książek na ich temat przybywa, ale ubywa prac źródłowych, zważywszy, że najczęściej ich kanwą może być tylko pamięć ludzka, czasem wsparta zachowanymi fotografiami, a rzadziej notatkami.

Monografia Bawolaka stanowi faktograficzne, drobiazgowe studium wesela łemkowskiego według tradycji Świątkowej i niedalekiej okolicy, które w porządku chronologicznym obejmuje wszystkie elementy obrzędu. Taki zakres i szczegółowość opisu zwyczaju są możliwe tylko w odniesieniu do jednej lokalizacji i określonego czasu. Wszak nigdy nie istniało coś takiego jak wesele łemkowskie w ogóle, oderwane od konkretnych miejscowości i czasu, nie może zatem także istnieć jego opis, zwłaszcza faktograficzny.

Tekst składa się z ponad trzydziestu rozdziałów przedstawiających kolejne nazwane części obrzędu i rytuału. Poprzedzają go przedmowy Wiesława Żyznowskiego – wydawcy – i Bogumiły Tarasiewicz – badaczki kultury muzycznej Łemków, muzykolożki, autorki pracy Wesele łemkowskie – obrzęd i muzyka. Tradycja a współczesność (Legnica 2009) – oraz Uwagi wstępne Autora. Treść pracy uzupełniają zdjęcia archiwalne, w tym wykonane przez Romana Reinfussa oraz współczesne. Ze względu na dojmujący brak fotograficznych ujęć najpiękniejszych lub najciekawszych momentów wesela, jak przenosiny młodej czy pokładziny, edytorzy wraz z autorem zdecydowali się na zlecenie wykonania przedstawiających je ilustracji, czego z zaskakującym i pięknym rezultatem podjęła się Anna Rudak.

Ojciec Bolesława, Wasyl, grał na trąbce w latach 1931-1979 w zespołach występujących podczas różnych świąt i na zabawach, a przede wszystkim na licznych weselach, które do końca wojny miały charakter jednoznacznie łemkowski. W to zajęcie Wasyl od najmłodszych lat wprowadzał urodzonego w 1951 r. syna Bolesława, który nauczył się grać na akordeonie. Obydwaj występowali wspólnie - wraz z dwoma saksofonistami (alt i tenor) i jednym perkusistą - w latach 1969–1979. Do umiejętności weselnego grania i zamiłowania do muzyki ojciec dołożył synowi około dwustu stron odręcznych notatek z weselnymi przyśpiewkami i zwyczajami oraz ustne wspomnienia, które Bolesław spisał i uzupełnił własnymi zapiskami z rozmów z innymi uczestnikami i obserwatorami ślubów oraz wesel przedwojennych, włącznie z byłymi młodymi. Autor rozmawiał między innymi z nieżyjącymi od dawna Mikołajem Draniem i Iwanem Bawolakiem, którzy wielokrotnie „starostowali” na tradycyjnych weselach, oraz z mieszkającą we Lwowie, dobiegającą stu lat życia Marią Nester (z domu Fryncko), która na takim weselu drużbowała. Po wojnie autor był także naocznym świadkiem niejednego tradycyjnego elementu wesela, jakkolwiek o stosowaniu się do całego obrzędu po 1945 r. nie mogło być już mowy.

Okoliczności zbierania materiału przez Wasyla i Bolesława Bawolaków w latach 1931-2005 oraz sposób jego przedstawienia w Łemkowskim weselu w Świątkowej Wielkiej stanowią o źródłowym charakterze i wartości pracy. Jako taka może z pewnością służyć do dalszych opracowań i w żadnym poważnym studium nie zostanie zignorowana. A nieodłącznym przewodnikiem stanie się dla tego, kto podejmie się stworzenia filmowego czy teatralnego, pełnego scenariusza łemkowskiego wesela.

Bolesław (Wasyl) Bawolak: Łemkowskie wesele w Świątkowej Wielkiej

Wydawnictwo Żyznowski 2019