Zmarł profesor Zbigniew Andres

Profesor Zbigniew Andres. Fot. UR

Profesor Zbigniew Andres urodził się 12 grudnia 1934 roku w Kurzynie Małej (gmina Jarocin, powiat niżański). Po ukończeniu Liceum Ogólnokształcącego w Ulanowie pierwsze zatrudnienie znalazł w Elektrowni w Stalowej Woli, a następnie podjął pracę w Hucie Stalowa Wola jako pracownik umysłowy.

Od 1 października 1953 roku rozpoczął studia polonistyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, jednak musiał je przerwać, do czego zmusiła go trudna sytuacja materialna rodziców. Nie zrezygnował jednak z planów zdobycia wykształcenia w zawodzie nauczyciela; rychło zapisał się na Państwowy Kurs Nauczycielski w Przemyślu zakończony egzaminem dyplomowym na nauczyciela szkół podstawowych.

W roku szkolnym 1954/1955 pracował w Państwowym Młodzieżowym Zakładzie Wychowawczym we Wzdowie, w powiecie brzozowskim. Przez następne dwa lata był nauczycielem w Szkole Podstawowej nr 2 w Rakszawie, a potem w Szkole Podstawowej w Giedlarowej koło Leżajska. Sam rozpoczął naukę w Zaocznym Studium Nauczycielskim w Rzeszowie, zakończony egzaminem dyplomowym w 1958. Przez 8 lat (1960-1968) pełnił funkcję kierownika Szkoły Podstawowej w Wólce Niedźwiedzkiej (powiat leżajski).

W roku 1963 otrzymał skierowanie na studia wyższe dla pracujących w krakowskiej Wyższej Szkole Pedagogicznej. Dyplom magistra filologii polskiej uzyskał 13 VII 1968 roku już nie w Krakowie, lecz − jako jeden z pierwszych absolwentów − w nowo powstałej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie. Praca magisterska była monografią prozy Władysława Kowalskiego. Po uzyskaniu dyplomu magisterskiego przeniósł się z rodziną do Leżajska (1968) i w tamtejszym Liceum Ogólnokształcącym uczył języka polskiego do sierpnia 1975 roku. W latach 1972-1976 był zastępcą dyrektora szkoły.

U progu lat 70. rozpoczął Profesor nowy, trwający do emerytury, okres pracy akademickiej. Pod kierunkiem prof. Mariana Stępnia napisał doktorat poświęcony prozie nurtu chłopskiego w literaturze polskiej, obronił na Uniwersytecie Jagiellońskim w lutym 1975 r. Zbigniew Andres był pierwszym absolwentem rzeszowskiej WSP, który uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych.

Od roku akademickiego 1975/1976 rozpoczął pracę Katedrze Literatury i Języka Polskiego rzeszowskiej WSP. Kolejny stopień naukowy − doktora habilitowanego − uzyskał w roku 1985 na Wydziale Humanistycznym WSP w Krakowie. Podstawą przewodu habilitacyjnego była książka „Faktografia i mity. Proza pisarzy o rodowodzie chłopskim lat 1918-1939” (Rzeszów 1984), rzecz o istotnym w dwudziestoleciu międzywojennym nurcie chłopskim w prozie, twórczości pisarzy wywodzących się tak jak on − ze wsi. Od 1 lutego 1986 r. został zatrudniony na etacie docenta. 1 listopada 1990 roku uzyskał powołanie na stanowisko profesora WSP w Rzeszowie. Tytuł profesora otrzymał w 1999 r., a mianowanie na stanowisko profesora zwyczajnego (tytularny, tzw. belwederski) nastąpiło w 2000 r.

Wypromował prawie 500 magistrów, 20 doktorów, recenzował liczne rozprawy doktorskie w Wydziale Filologicznym WSP i Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz w innych ośrodkach akademickich, przygotował kilkanaście recenzji w przewodach habilitacyjnych i wnioskach profesorskich. Wśród jego uczniów jest dwoje profesorów tytularnych i pięcioro doktorów habilitowanych.

Dorobek naukowy to siedem monografii autorskich, ok. 50 zredagowanych prac zbiorowych i zeszytów czasopism naukowych, ponad 200 artykułów. Badania naukowe Profesora koncentrowały się wokół istotnych problemów polskiej literatury dwudziestowiecznej. W latach 70. i 80. – obejmowały głównie problemy tzw. nurtu chłopskiego w prozie dwudziestolecia międzywojennego; powstały wówczas książki: O prawdziwy obraz wsi. Z polemik literackich dwudziestolecia międzywojennego (1977), Faktografia i mity. Proza pisarzy o rodowodzie chłopskim lat 1918-1939 (1984), Kreator utopii i realista. O Janie Wiktorze (1991) oraz liczne rozprawy o twórczości pisarzy z chłopskim rodowodem, m.in. Jalu Kurka, Jana Bolesława Ożoga, Juliana Kawalca, Tadeusza Nowaka, Stanisława Młodożeńca, Jana Brzozy, poety Stanisława Czernika, Hollendra, Bogusława Butrymowicza, Wojciecha Skuzy, Emila Zegadłowicza, Tadeusza Gajcego, Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, Kazimierza Świegockiego. W ten nurt wpisywały się również artykuły, szkice i recenzje o ważnych zjawiskach literackich Rzeszowszczyzny oraz Jego inicjatywy wydawnicze – by wymienić dla przykładu – redakcję książki, będącej pierwszą próbą opisania dorobku poetów związanych miejscem zamieszkania i aktywnością zawodową z regionem „Pejzaże poetyckie. Szkice o poetach rzeszowskiego środowiska literackiego” (Rzeszów 1988).

Od początku lat 90. XX wieku Profesor poszerzał swą naukową refleksję o zjawiska ważne dla obrazu historii literatury polskiej po 1939 roku, wiążące się z literaturą powstającą na Obczyźnie. Napisał kolejne książki: o Kazimierzu Wierzyńskim − Kazimierz Wierzyński. Szkice o twórczości literackiej (1997) oraz Przestrzeń egzystencji. Szkice o twórczości poetów emigracyjnych – (2003), a także artykuły o londyńskich „Kontynentach”, poezji Floriana Śmieji, Wacława Iwaniuka, poezji i dziennikach Adama Lizakowskiego, wierszach Jerzego Pietrkiewicza, liryce Beaty Obertyńskiej, prozie Tadeusza Nowakowskiego i innych. Literaturze emigracyjnej były poświęcone książki zbiorowe zredagowane samodzielnie przez Profesora: W kręgu twórczości pisarzy emigracyjnych (1999), bądź współredagowane z Janem Wolskim: Poetycki krąg „Kontynentów” (1997), Literatura utracona, poszukiwana czy odzyskana. Wokół problemów emigracji (2003), Parabole pamięci. Literacka i translatorska twórczość Floriana Śmieji (2004), dwutomowa Polska poezja na Obczyźnie (2005).

Oprócz wymienionych publikacji, profesor zredagował kilkanaście innych tomów zbiorowych. Warto wspomnieć o kilku: Szkice o twórczości Emila Zegadłowicza (Rzeszów 1985), W stronę dwudziestolecia 1918-1939. Studia i szkice o literaturze (Rzeszów 1993), W stronę współczesności. Studia i szkice o literaturze polskiej po 1939 roku (Rzeszów 1996), Literatura współczesna. Poezje. Interpretacje (Warszawa 1998). Dwie inne książki zbiorowe to wydawnictwa związane z Leżajskiem: Z dziejów Leżajska i okolic. Zbiór artykułów, szkiców i materiałów (Rzeszów 1980), Gimnazjum i liceum w Leżajsku 1912-2002. Księga Jubileuszowa (Rzeszów 2003). Był również współredaktorem tomów: W kręgu twórczości Juliana Kawalca (Rzeszów 1982), Poezja pokolenia wojennego. Studia, interpretacje i szkice (Rzeszów 1989). Wielokrotnie redagował zeszyty „Roczników Naukowo-Dydaktycznych WSP w Rzeszowie” oraz „Prac Humanistycznych” Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie.

Profesor Zbigniew Andres w trakcie swojej pracy w Wyższej Szkole Pedagogicznej i Uniwersytecie Rzeszowskim pełnił liczne funkcje: w latach 1977-1995 był kierownikiem Zakładu Literatury Polskiej XX Wieku i Teorii Literatury; od 1995 do 2006 roku kierował Zakładem Literatury Polskiej XX Wieku. W roku akademickim 1986/87 był prodziekanem Wydziału Humanistycznego; w latach 1987-1990 pełnił funkcję prorektora WSP ds. Toku Studiów. Przez dwie kadencje 1999-2005 zarządzał Instytutem Filologii Polskiej.

Za swoją działalność naukową, dydaktyczną i organizacyjną został wyróżniony w 1987 roku Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, w 2004 roku Krzyżem Oficerskim Orderu odrodzenia Polski, Medalem Edukacji Narodowej w 2000 roku; był też laureatem Nagrody Miasta Rzeszowa w 2006 roku.

Pożegnanie profesora odbędzie się we czwartek, 16 października 2025 r. o godz. 12.30 na cmentarzu Wilkowyja w Rzeszowie.