Rzeszów ma nowy zabytek – pawilony przy ul. Hetmańskiej

Fot. Rzeszów Stolica Innowacji (Fb)

I kto by pomyślał, że to już ten czas? Ludzie sobie chodzą w jedną i drugą stronę. Tu sobie okna kupią, dalej „coś do czegoś” na wieczór, dziecko lodem uspokoją... A tu proszę! Ludzie, po zabytku chodzicie! No, albo pod. Jak kto woli.

Zresztą, wspomnień z owymi pawilonami każdy - zwłaszcza spośród mieszkańców osiedla - ma pewnie znacznie więcej. Swego czasu były tam i Pewex, a i nowymi samochodami można było wyjechać. Łezka się w oku kręci.

O wpisaniu ciągu pawilonów do miejskiego rejestru zabytków poinformował ostatnio Urząd Miasta. Nieco więcej o obiekcie znaleźć można na jego stronie:

Wiata handlowo-usługowa została zaprojektowana przez rzeszowskiego architekta Stanisława Majkę. Zbudowano ją w latach 1970-1973. Jest kompozycją przestrzenną należącą do zespołu dawnego Osiedla Obrońców Stalingradu II, znajdującego się obecnie na terenie Osiedla Generała Grota Roweckiego.

„Konstrukcję nośną założenia stanowi przestrzenny żelbetowy szkielet, składający się z trzydziestu dziewięciu słupów, rozstawionych punktowo w linii o płynnym przebiegu północny wschód - południe. Kształt słupów nawiązuje do stylizowanej litery „T” z dużym wysięgiem prostopadłych do ulicy wsporników o jednokierunkowym płaskim spadku. Szkielet konstrukcji nośnej wykonano w oparciu o pracę dyplomową opracowaną w latach 1968-1969 na Wydziale Budownictwa Lądowego i Komunalnego Wyższej Szkoły Inżynieryjnej w Rzeszowie, pod kierunkiem doc. dr. inż. Eugeniusza Leskiego. Prefabrykowane słupy wykonano systemem poligonowym w Rzeszowskim Przedsiębiorstwie Produkcji Elementów Budowlanych, za zgodą dyrektora Rzeszowskiego Zjednoczenia Budownictwa mgr. inż. Ludwika Chmury. Pierwotnie kompozycja składała się czterech pawilonów handlowo-usługowych usytuowanych poprzecznie pomiędzy ścianami szczytowymi pięciokondygnacyjnych bloków. Pawilony przykryto wspólnym wydatnym zadaszeniem opartym na wspornikach, dynamizującym całą kompozycję.(...)

Jednokondygnacyjne pawilony wybudowano na planie prostokąta dłuższym bokiem zwróconym do ulicy. Niski cokół ścian obłożony był czerwoną cegłą klinkierową. Ściany powyżej cokołu aż do zadaszenia były całkowicie przeszklone. Na przeszklenia składały się geometryczne kompozycje prostokątnych otworów okiennych w metalowej oprawie. Przeźroczyste szyby, zmatowione jedynie w górnym pasie przy zadaszeniu, umożliwiały oglądanie witryn i wnętrz lokali. Ich nowoczesny wygląd niewątpliwie nadawał ul. Hetmańskiej wielkomiejskiego sznytu. Wejścia do pawilonów usytuowano w ścianach bocznych. Obramienia drzwi były również metalowe, trójskrzydłowe, przeszklone z nadświetlami. Tylne części pawilonów były szersze w stosunku do części frontalnych, ich ściany boczne i najprawdopodobniej tylne pokryto obrzutką cementową o dekoracyjnym charakterze, imitującą nieregularne bloki kamienia. Zadaszenie tworzył dach pulpitowy z poszyciem z blachy o płaskim spadku w kierunku osiedla. Wewnętrzną stronę dachu wykończono boazerią, w której od ulicy umieszczono punktowo w jednej linii płaskie lampy. Boazeria pełniła funkcję nie tylko estetyczną, ale także wyciszającą. Czoło dachu od frontu i zapleczy wykonano z blachy falistej. Od ulicy oraz od zaplecza wzdłuż podcieni pawilony oddzielał niski murowany murek z okładziną analogiczną jak w przypadku ścian zapleczy pawilonów, „przerywany” w miejscu schodów prowadzących do pawilonów i podcieni. Murek sięgał do drugiego pawilonu od północnego wschodu, gdzie kończył się wraz z wyrównaniem poziomu chodnika do ciągu pieszego pod wiatą. W pomieszczeniach pawilonów konstrukcja nośna założenia tj. wolnostojące słupy i zadaszenie na wspornikach wykończone boazerią była odsłonięta. Słupy pokrywała analogiczna okładzina drewniana.

W ciągu dziesięcioleci pawilony ulegały stopniowym przekształceniom, wynikającym z dostosowywania lokali do zmieniających się profili działalności - m. in. zlikwidowano oryginalne przeszklenia pawilonów, wymieniając metalowe ramy okienne i drzwiowe na PCV, ściany pawilonów otynkowano i pomalowano, usunięto w większości dekoracyjną okładzinę cementową ścian zapleczy. Otwartą konstrukcję zadaszenia z boazerią wewnątrz lokali przykryto podwieszanymi sufitami, a słupy wkomponowano w ściany działowe. Boazerię pod dachem częściowo wymieniono na współczesną okładzinę drewnianą, niektóre oryginalne lampy zlikwidowano. W latach 90. XX wieku w wyniku zabudowania trzech z pięciu filarów od strony północno-wschodniej, powstał dodatkowy lokal, który zaburzył oryginalny naprzemienny rytm pawilonów i podcieni.

Mimo dokonanych przekształceń, założenie posiada dziś wysoką wartość historyczną, architektoniczną, urbanistyczną i krajobrazową. Stanowi świadectwo rozbudowy Rzeszowa według myśli urbanistycznej doby PRL-u. Jest integralnym elementem układu przestrzennego dawnego osiedla Obrońców Stalingradu II, które kompozycyjnie „domyka” od strony północno-zachodniej i tym samym stanowi osłonę przed hałasem ulicy.

Zespół pawilonów handlowo-usługowych objęty jest ochroną konserwatorską na podstawie ujęcia w gminnej ewidencji zabytków zarówno jako obiekt indywidulany jak i element „Układu urbanistycznego zabudowy ul. Hetmańskiej wraz z przyległymi ulicami” (Karolina Chomiczewska - Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków).